Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili kelime basit, türemiş ve birleşik kelime özelliklerinin üçünü de taşımaktadır?
- A) Yeni ayakkabısını giymek için sabırsızlanıyordu.
- B) Bilgisayarının başında saatlerce oturdu.
- C) Çekyatı açarak yatak yaptı.
- D) Yeryüzündeki canlıların hepsini seviyordu.
Çözüm:
💡 Bir kelimenin bu üç özelliği birden taşıyabilmesi için: 1) İki kelimenin birleşmesinden oluşmalı (birleşik), 2) Bu birleşen kelimelerden en az biri yapım eki almış olmalı (türemiş), 3) Aynı zamanda bu yapım eki, birleşik kelimenin oluşumundan SONRA eklenmemiş olmalı. En iyi yöntem, her seçeneği parçalarına ayırmaktır.
- ➡️ A) Ayakkabı: "Ayak" ve "kabı" birleşmiş. "Kabı" kelimesi "kap-" fiiline "-ı" eki gelerek türemiştir. Yani hem birleşik hem de türemiştir. Ayrıca basit değildir. Üç özellik birden yok.
- ➡️ B) Bilgisayar: "Bilgi" ve "sayar" birleşmiş. "Sayar" kelimesi "say-" fiiline "-ar" eki gelerek türemiştir. Yani hem birleşik hem de türemiştir. Ayrıca basit değildir. Üç özellik birden yok.
- ➡️ C) Çekyat: "Çek" ve "yat" kelimeleri birleşmiş. Bu iki kelime de yapım eki almamıştır, yani ikisi de basit kelimedir. Bu kelime sadece birleşiktir, türemiş değildir. Üç özellik birden yok.
- ➡️ D) Yeryüzü: "Yer" ve "yüzü" birleşmiş. "Yüzü" kelimesi "yüz" ismine "-ü" (iyelik/aitlik eki) gelmiş. Ancak iyelik ekleri yapım eki değil, çekim ekidir. Bu nedenle "yüzü" kelimesi türemiş değildir. Kelime sadece birleşiktir. Üç özellik birden yok.
✅ Sonuç: Hiçbir seçenekteki kelime basit, türemiş ve birleşik kelime özelliklerinin üçünü birden taşımamaktadır. Bu bir hileli sorudur ve doğru cevap olarak hiçbiri işaretlenmelidir. Ancak şıklarda "hiçbiri" olmadığı ve soru kökü "hangisinde" dediği için, A ve B seçenekleri "türemiş birleşik" olarak en yakın cevaptır. Öğretmenine danışman gerekebilir. En güçlü aday, A) Ayakkabı veya B) Bilgisayar olarak düşünülebilir.
