Soru:
"Matematik sorusunu çözebilirse tahtaya kalkacak." cümlesi ile "Matematikte başarılıysa takdir alacak." cümlesini karşılaştırarak, bu cümlelerdeki "-se/-sa" eklerinin türlerini ve görevlerini açıklayınız.
Çözüm:
💡 İki cümleyi yan yana getirip inceleyelim.
- ➡️ Birinci Cümle: "Matematik sorusunu çözebilirse tahtaya kalkacak."
- "Çözebilirse" fiiline odaklanalım. Buradaki yapı: çöz-(fiil) + -ebil-(yeterlilik) + -ir(geniş zaman) + -se(şart)
- Bu, bir fiile gelen şart kipidir. Yani buradaki "-se" eki, birleşik zamanlı bir fiil oluşturmuştur. Ek fiilin şartı değildir.
- ➡️ İkinci Cümle: "Matematikte başarılıysa takdir alacak."
- "Başarılıysa" sözcüğüne odaklanalım. "Başarılı" bir sıfattır (isim soylu).
- Yapılışı: başarılı + ise = başarılıysa
- Buradaki "-se" eki, isim soylu bir sözcüğe gelerek onu yüklem yapmış ve bir koşul anlamı katmıştır. İşte bu, ek fiilin şartıdır.
✅ Sonuç: İlk cümledeki "-se" eki fiile gelen şart kipi (birleşik zaman eki), ikinci cümledeki "-se" eki ise ek fiilin şartıdır. Ayrımın anahtarı, eklendiği sözcüğün isim soylu mu yoksa fiil mi olduğudur.
