📝 10. Sınıf Edebiyat 1. Dönem 1. Yazılı Konularına Genel Bakış
Merhaba! Bu içerik, 10. sınıf edebiyat dersinin ilk dönemindeki ilk yazılı sınavında karşına çıkması muhtemel konuları özetlemek ve sana yol göstermek için hazırlanmıştır. 🎯
📖 Edebiyat-Tarih ve Din İlişkisi
- ✅ Edebiyatın tarih ve dinle olan sıkı ilişkisini öğreneceksin.
- ✅ Tarihî ve dinî olayların edebî eserleri nasıl şekillendirdiğini göreceksin.
- 💡 Önemli: Edebî eserler, yazıldığı dönemin tarihî ve dinî özelliklerini yansıtan birer ayna gibidir.
🌍 Türk Edebiyatının Tarihî Dönemleri
Bu başlıkta, Türk edebiyatının geçirdiği evreleri ana hatlarıyla bilmen beklenir.
- 📌 İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı: Sözlü dönem (Koşuk, Sav, Sagu, Destan) ve Yazılı dönem (Göktürk ve Uygur Metinleri).
- 📌 İslami Dönem Türk Edebiyatı: Geçiş dönemi eseri Kutadgu Bilig çok önemlidir!
- 📌 Divan Edebiyatı ve Halk Edebiyatı ana başlıklarını bilmelisin.
✍️ Edebiyat ve Gerçeklik
- ✅ Edebiyatın kurmaca bir dünya olduğunu, gerçekliği estetik bir şekilde yeniden inşa ettiğini anlayacaksın.
- 💡 Kavram: Sanat, gerçekliği yorumlar ve dönüştürür; bilim ise olduğu gibi aktarır.
🧩 Edebî Türler (Tür / Şekil)
Bu bölümde, metinleri türlerine göre sınıflandırmayı öğrenmelisin.
- ➡️ Olay Çevresinde Gelişen Metinler: Anlatmaya bağlı (Masal, Destan, Hikâye, Roman) ve Göstermeye bağlı (Tiyatro) türler.
- ➡️ Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler: Şiir.
- ➡️ Öğretici Metinler: Makale, Deneme, Fıkra, Eleştiri vb.
📜 İslamiyet'in Kabulünden Önceki Türk Edebiyatı (Detay)
Bu dönem, yazılı ve sözlü olmak üzere ikiye ayrılır. Eserlerin isimleri, yazarları/anonim olup olmadıkları ve içerikleri çok önemlidir.
- 🗿 Yazılı Dönem:
- Göktürk (Orhun) Yazıtları: Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. Türk edebiyatının ilk yazılı belgeleridir. Söylev (nutuk) türünün ilk örneğidir.
- Uygur Metinleri: Daha çok dini (Budizm, Maniheizm) içerik taşır. (Örnek: Altun Yaruk)
- 🎤 Sözlü Dönem:
- Koşuk: Sığır (av) törenlerinde söylenen, aşk, doğa, yiğitlik konulu şiirler.
- Sav: Günümüzdeki atasözlerinin karşılığıdır.
- Sagu: Ölen bir kişinin ardından söylenen ağıtlar.
- Destan: Toplumu derinden etkileyen olayların mitolojik ögelerle süslenerek anlatıldığı uzun manzum eserler. (Örnekler: Ergenekon, Bozkurt, Göç, Türeyiş Destanları)
🕌 Geçiş Dönemi ve İlk Eserler
İslamiyet'in kabulüyle birlikte Türklerin yeni din ve kültürle yazdığı ilk eserlerdir.
- 👑 Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) - Yusuf Has Hacip:
- İlk siyasetnamedir.
- İlk mesnevidir.
- Aruz ölçüsüyle yazılan ilk Türkçe eserdir.
- Allegorik (sembolik) bir anlatımı vardır. Dört ana karakter (Kün Togdı=Adalet, Ay Toldı=Mutluluk, Ögdülmiş=Akıl, Odgurmış=Akıbet) temsil eder.
- 🧠 Divanü Lügati't-Türk (Türk Dillerinin Sözlüğü) - Kaşgarlı Mahmut:
- Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabıdır.
- Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır.
- İçinde pek çok şiir, atasözü (sav) ve destan parçası bulunur.
- 📒 Atabetü'l-Hakayık (Hakikatlerin Eşiği) - Edip Ahmet Yükneki:
- Ahlak ve öğüt kitabıdır.
- Didaktik (öğretici) bir eserdir.
- 🕌 Divan-ı Hikmet - Hoca Ahmet Yesevi:
- Tasavvufi Türk edebiyatının ilk eseri kabul edilir.
- Dini, tasavvufi, öğretici şiirlerden oluşur.
- Hece ölçüsüyle yazılmıştır.
💎 Altın Bilgi: Bu dört eser de Karahanlı Türkçesiyle (Hakaniye Lehçesi) yazılmıştır.
🎨 Edebî Sanatlar (Söz Sanatları)
İlk yazılıda genellikle temel düzeyde birkaç edebî sanat sorulabilir.
- Teşbih (Benzetme): "Aslan gibi güçlü çocuk."
- Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması): "Ankara bu konuda kararsız." (Başkent hükümeti kastediliyor)
- Kinaye (Değinmece): "Bu makas iyi kesmiyor." (Hem gerçek hem de mecaz anlamı vardır.)
Bu notlar, sınav öncesi konuları hızlıca tekrar etmen için hazırlanmıştır. Başarılar dilerim! 🌟
