Analitik İnceleme Nedir?
Analitik inceleme, bir metni sadece okumak yerine, onu derinlemesine anlamak, çözümlemek ve yorumlamak için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde metni oluşturan unsurlar (dil, yapı, tema, anlatıcı vb.) tek tek incelenerek metnin bütünsel anlamı ve yazarın vermek istediği mesaj ortaya çıkarılmaya çalışılır.
Bir Metni Analitik Olarak İnceleme Adımları
- Metni Tanıma ve Anlama: Öncelikle metni dikkatlice okuyup genel konusunu ve ana fikrini (temasını) anlamaya çalışın. Bilinmeyen kelimelerin anlamlarını araştırın.
- Yapısal Analiz: Metnin nasıl organize edildiğine bakın. Giriş, gelişme, sonuç bölümlerini tespit edin. Paragraf yapılarını inceleyin.
- Dil ve Anlatım Özelliklerini İnceleme: Yazarın dil ve anlatım tercihlerini analiz edin.
- Hangi anlatım türleri kullanılmış? (Öyküleyici, betimleyici, açıklayıcı...)
- Hangi edebi sanatlar (benzetme, kişileştirme, abartma vb.) var?
- Anlatıcı kim? Birinci tekil şahıs mı, üçüncü tekil şahıs (ilahi bakış açısı) mı?
- Karakter ve Mekân Analizi: Metindeki kişilerin (şahıs kadrosu) özelliklerini, birbirleriyle ilişkilerini ve olayların geçtiği mekânları inceleyin.
- Tema ve İleti: Metnin üzerine kurulduğu temel duygu veya düşünceyi (aşk, özlem, dostluk, savaş vb.) belirleyin. Yazarın okuyucuya vermek istediği ana mesajı (iletiyi) bulmaya çalışın.
- Yorumlama ve Sonuç Çıkarma: Tüm bu incelemelerinizi bir araya getirerek metni kendi cümlelerinizle yorumlayın. Metnin size ne hissettirdiğini ve sizde uyandırdığı düşünceleri ifade edin.
Analitik İnceleme Yaparken Sorulacak Sorular
- Metnin başlığı ile içeriği uyumlu mu?
- Yazar, olayları anlatırken hangi zaman kiplerini kullanmış?
- Metnin ana duygusu (atmosferi) nedir? (Hüzünlü, neşeli, gizemli...)
- Yazarın amacı nedir? (Bilgi vermek, eleştirmek, duyguları harekete geçirmek...)
- Metin, hangi toplumsal veya tarihsel gerçekliklerle ilişkilendirilebilir?
Unutmayın: Analitik inceleme, metni parçalara ayırmak değil, bu parçaları anlayarak metni bir bütün olarak daha iyi kavramaktır. Her metnin kendine özgü bir yapısı olduğunu unutmayın ve esere önyargısız yaklaşın.
