🧬 2026 TYT Biyoloji: Eşeye Bağlı Kalıtım Genotip ve Fenotip Oranları Nasıl Bulunur?
Eşeye bağlı kalıtım, bazı özelliklerin dişi ve erkeklerde farklılık göstermesine neden olur. Çünkü bu özelliklere ait genler, eşey kromozomları üzerinde taşınır. İnsanlarda eşey kromozomları X ve Y'dir.
🧪 Eşeye Bağlı Kalıtımın Temel Kavramları
- 🧬 Eşey Kromozomları: İnsanlarda cinsiyeti belirleyen kromozomlardır. Dişilerde XX, erkeklerde XY şeklinde bulunur.
- 🧬 X'e Bağlı Kalıtım: Genlerin X kromozomu üzerinde taşınmasıdır. X kromozomu, Y kromozomundan daha fazla gen içerdiği için X'e bağlı kalıtım daha sık görülür.
- 🧬 Y'ye Bağlı Kalıtım: Genlerin Y kromozomu üzerinde taşınmasıdır. Y kromozomu sadece erkeklerde bulunduğu için, bu özellikler sadece erkeklerde görülür ve babadan oğula geçer.
📝 Genotip ve Fenotip Oranlarını Bulma Yöntemleri
Eşeye bağlı kalıtımda genotip ve fenotip oranlarını bulmak için Punnett karesi kullanılır. Ancak dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır:
- ✍️ Öncelikle, hangi genin hangi kromozom üzerinde taşındığı belirlenmelidir. Örneğin, renk körlüğü geni X kromozomu üzerinde taşınır.
- ✍️ Daha sonra, genotipleri yazarken eşey kromozomlarını belirtmek gerekir. Örneğin, renk körü bir erkek $X^rY$ şeklinde gösterilirken, taşıyıcı dişi $X^RX^r$ şeklinde gösterilir.
- ✍️ Punnett karesi çizilirken, gametler doğru bir şekilde yerleştirilmelidir.
🔢 Örnek Soru Çözümü
Taşıyıcı bir dişi ile normal bir erkeğin evliliğinden doğacak çocukların renk körü olma olasılığını bulalım:
- 👩 Anne: $X^RX^r$ (taşıyıcı)
- 👨 Baba: $X^RY$ (normal)
Punnett karesini çizelim:
|
$X^R$ |
$Y$ |
| $X^R$ |
$X^RX^R$ (Normal dişi) |
$X^RY$ (Normal erkek) |
| $X^r$ |
$X^RX^r$ (Taşıyıcı dişi) |
$X^rY$ (Renkli kör erkek) |
Sonuçlar:
- 👧 %25 Normal dişi ($X^RX^R$)
- 👦 %25 Normal erkek ($X^RY$)
- 👩 %25 Taşıyıcı dişi ($X^RX^r$)
- 👦 %25 Renk körü erkek ($X^rY$)
Görüldüğü gibi, çocukların %25'i renk körü olacaktır.
📌 Dikkat Edilmesi Gerekenler
- ⚠️ Sorularda verilen bilgileri dikkatlice okuyun. Özellikle, hangi özelliğin hangi kromozom üzerinde taşındığına dikkat edin.
- ⚠️ Genotipleri doğru bir şekilde yazın. Eşey kromozomlarını belirtmeyi unutmayın.
- ⚠️ Punnett karesini çizerken dikkatli olun. Gametleri doğru yerleştirdiğinizden emin olun.
💡 İpuçları
- 🧠 Eşeye bağlı kalıtım sorularını çözerken, dişi ve erkeklerin genotiplerini ayrı ayrı değerlendirin.
- 🧠 Taşıyıcı kavramını iyi anlayın. Taşıyıcılar, ilgili özelliği fenotipte göstermezler ancak bu özelliği yavrularına aktarabilirler.
- 🧠 Bol bol soru çözerek pratik yapın. Farklı soru tiplerini görerek konuyu daha iyi pekiştirebilirsiniz.
