🧬 2026 TYT Biyoloji: Non-Dizjunction (Hatalı Ayrılma) Nedir?
Non-dizjunction, yani hatalı ayrılma, hücre bölünmesi sırasında kromozomların veya kardeş kromatitlerin düzgün bir şekilde ayrılamaması durumudur. Bu durum, gametlerde (üreme hücrelerinde) kromozom sayısında anormalliklere yol açar.
🤔 Hatalı Ayrılma Nasıl Meydana Gelir?
Hatalı ayrılma genellikle mayoz bölünme sırasında gerçekleşir. Mayoz, üreme hücrelerinin oluşumunu sağlayan özel bir hücre bölünmesi türüdür. Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki aşamadan oluşur.
- 🍎 Mayoz I'de Hatalı Ayrılma: Homolog kromozomlar ayrılırken hata oluşursa, bir hücreye normalden fazla, diğerine ise normalden az kromozom gider.
- 🍎 Mayoz II'de Hatalı Ayrılma: Kardeş kromatitler ayrılırken hata oluşursa, yine aynı şekilde kromozom sayısında dengesizlikler meydana gelir.
🔬 Hatalı Ayrılmanın Sonuçları Nelerdir?
Hatalı ayrılma sonucu oluşan gametler, döllenme sırasında normal bir gametle birleşirse, ortaya çıkan zigotun kromozom sayısı normalden farklı olur. Bu duruma aneuploit denir.
- 🍎 Trisomi: Bir kromozomdan üç kopya bulunması durumudur (2n+1). Örneğin, Down sendromu (Trizomi 21) 21. kromozomun üç kopyasıyla karakterizedir.
- 🍎 Monosomi: Bir kromozomdan sadece bir kopya bulunması durumudur (2n-1). Örneğin, Turner sendromu (X0) tek bir X kromozomuyla karakterizedir.
⚠️ Hatalı Ayrılmaya Neden Olan Faktörler Nelerdir?
Hatalı ayrılmanın kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, bazı faktörlerin riski artırdığı düşünülmektedir.
- 🍎 Anne Yaşı: İleri yaşta hamile kalan kadınlarda hatalı ayrılma riski artar. Özellikle 35 yaşından sonra risk daha da yükselir.
- 🍎 Genetik Faktörler: Ailede kromozomal anormallik öyküsü olan bireylerde risk daha yüksek olabilir.
- 🍎 Çevresel Faktörler: Radyasyon, kimyasal maddeler gibi çevresel faktörlerin de hatalı ayrılmaya katkıda bulunabileceği düşünülmektedir.
🧪 Örnek Soru ve Çözümü
Soru: İnsanda gonozomal (eşey kromozomları) non-dizjunction sonucu aşağıdaki genotiplerden hangisi oluşamaz?
- XXY
- XO
- XXX
- YY
- XXYY
Çözüm: YY genotipi, yaşamsal olmadığı için oluşamaz. Çünkü YY genotipinde X kromozomu bulunmaz ve insan yaşamı için X kromozomu gereklidir. Cevap D.
