Üzerinde yaşadığımız toprak ve kayaların bulunduğu katmana yer kabuğu denir. Yer kabuğu, Dünya'mızın en dış katmanıdır ve bir elmanın ince kabuğu gibidir.
Yer kabuğu farklı maddelerden oluşan katmanlardan meydana gelir. Bu katmanlar şunlardır:
Kayaçlar oluşum şekillerine göre üçe ayrılır:
Milyonlarca yıl önce yaşamış canlıların taşlaşmış kalıntı veya izlerine fosil denir. Fosiller, genellikle tortul kayaçların içinde bulunur. Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji denir.
Yer kabuğunun en üst katmanı hangisidir?
Cevap: C) Toprak. Çünkü bitkilerin yetiştiği, üzerinde yürüdüğümüz en üst katmandır.
Aşağıdaki kayaç türlerinden hangisinin içinde fosil bulunma ihtimali daha yüksektir?
Cevap: C) Kumtaşı. Çünkü kumtaşı bir tortul kayaçtır ve fosiller tortul kayaçlarda oluşur.
Mermer, hangi kayaç türüne bir örnektir?
Cevap: C) Başkalaşım Kayaçlar. Mermer, kireçtaşının yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğramasıyla oluşur.
"Granit, tortul bir kayaçtır." ifadesi doğru mudur, yanlış mıdır?
Cevap: Yanlış. Granit, magmanın soğumasıyla oluştuğu için püskürük (magmatik) bir kayaçtır.
Soru 1: Bir öğrenci, yer kabuğunun farklı katmanlarını gösteren bir model hazırlıyor. Modelde en dışta ince bir toprak tabakası, onun altında farklı büyüklükte taş ve kayaların olduğu bir tabaka ve en içte ise daha büyük ve sert kayaçlardan oluşan bir tabaka bulunuyor. Bu modelde öğrenci, toprak tabakasının hemen altındaki, içinde kum, çakıl ve küçük taş parçaları bulunan tabakayı temsil etmiştir. Bu tabaka aşağıdakilerden hangisi ile isimlendirilir?
a) Manto
b) Çekirdek
c) Taş Küre
d) Kayaç
Cevap: c) Taş Küre
Çözüm: Yer kabuğunun en üst kısmında toprak, onun altında ise kayaçların parçalanmasıyla oluşan kum, çakıl ve küçük taşların bulunduğu katmana "Taş Küre" (Litosfer) denir.
Soru 2: Ayşe, bahçesinde kazı yaparken farklı renk ve sertlikte katmanlar olduğunu fark ediyor. En üstte bitkilerin yetiştiği koyu renkli, yumuşak bir toprak katmanı bulunuyor. Hemen onun altında daha açık renkli ve daha sert bir tabaka var. Ayşe, bu ikinci katmanın yer kabuğunu oluşturan ana malzeme olduğunu biliyor. Ayşe'nin bulduğu bu ana malzeme aşağıdakilerden hangisidir?
a) Maden
b) Kayaç
c) Fosil
d) Kum
Cevap: b) Kayaç
Çözüm: Yer kabuğu, çeşitli minerallerin bir araya gelmesiyle oluşan kayaçlardan meydana gelir. Toprak katmanının hemen altında genellikle ana kayaç (kaya) tabakası bulunur.
Soru 3: Volkanik bir dağın patlaması sırasında yerin derinliklerinden yeryüzüne çıkan sıcak ve akışkan madde, soğuyup katılaşarak volkanik kayaçları oluşturur. Aşağıdaki kayaç türlerinden hangisi bu şekilde oluşmuştur?
a) Kalker
b) Kömür
c) Bazalt
d) Mermer
Cevap: c) Bazalt
Çözüm: Bazalt, volkanik patlamalar sonucu yeryüzüne çıkan magmanın (lav) hızla soğuyup katılaşmasıyla oluşan bir kayaç türüdür. Bu nedenle "püskürük kayaçlar" grubuna girer.
1. Yer kabuğunu oluşturan büyük kaya kütlelerine ............... denir.
2. Mağma'nın yeryüzüne çıkmış haline ............... adı verilir.
3. Taş, toprak ve çeşitli minerallerin birleşmesiyle oluşan katı maddeye ............... denir.
4. Yer kabuğunun en üst katmanına ............... adı verilir.
Aşağıdaki ifadelerin doğru mu yanlış mı olduğunu belirtiniz.
1. ( ) Kayaçlar sürekli olarak değişim halindedir.
2. ( ) Mermer, bir kayaç türü değildir.
3. ( ) Toprak, kayaçların parçalanması sonucu oluşur.
4. ( ) Yer kabuğunun yapısı her yerde aynıdır.
Aşağıdaki terimleri tanımlarıyla eşleştiriniz.
1. Yer kabuğunun yapısında neler bulunur? Dört tanesini yazınız.
2. Bir kayaç örneği vererek bu kayaçtan nasıl yararlandığımızı açıklayınız.
1. Aşağıdakilerden hangisi yer kabuğunun bir parçası değildir?
A) Dağlar
B) Okyanuslar
C) Toprak
D) Bulutlar
2. Yer kabuğu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Canlıların yaşam alanıdır.
B) Çeşitli kayaçlardan oluşur.
C) İçinde hiç su bulunmaz.
D) Yapısında madenler vardır.
Cevaplar:
A.1: Kayaç, 2: Lav, 3: Kayaç, 4: Toprak
B.1: D, 2: Y, 3: D, 4: Y
C.1: C, 2: A, 3: B, 4: D
D.1: Kayaçlar, toprak, madenler, fosiller (benzeri kabul edilebilir), 2: Örneğin mermer; inşaatlarda, heykel yapımında kullanılır. (Benzer mantıklı örnek kabul edilir)
E.1: D, 2: C