Güneş ve Ay tutulmaları, Dünya, Ay ve Güneş'in uzayda aynı doğrultuya gelmesi sonucu oluşan doğa olaylarıdır. Hangi evrelerde gerçekleştiklerini anlamak için önce Ay'ın evrelerini hatırlamamız gerekir.
Güneş tutulması, Ay'ın Yeni Ay evresinde gerçekleşir.
Bu evrede Ay, Dünya ile Güneş'in arasına girer. Ay'ın gölgesi Dünya'nın üzerine düşer ve Güneş'i kısmen veya tamamen örter. Bu, bir Güneş tutulmasıdır.
Ay tutulması, Ay'ın Dolunay evresinde gerçekleşir.
Bu evrede ise Dünya, Güneş ile Ay'ın arasına girer. Dünya'nın gölgesi Ay'ın üzerine düşer ve Ay kararmaya başlar. Bu da bir Ay tutulmasıdır.
Unutma: Her Yeni Ay ve Dolunay'da tutulma olmaz. Çünkü Ay'ın yörüngesi ile Dünya'nın yörüngesi tam olarak aynı düzlemde değildir. Tutulmanın olabilmesi için üç gök cisminin tam olarak aynı doğrultuda olması gerekir.
Soru 1: Ay'ın Dünya etrafındaki yörüngesi ile Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi aynı düzlemde olsaydı, her ay hem Güneş hem de Ay tutulması gerçekleşirdi. Ancak bu yörüngeler arasında yaklaşık 5 derecelik bir açı olduğu için tutulmalar belirli zamanlarda gözlemlenir. Ay'ın Dünya'nın gölgesine girdiği ve Dolunay evresinde gerçekleşen tutulma türü aşağıdakilerden hangisidir?
a) Halkalı Güneş Tutulması
b) Parçalı Ay Tutulması
c) Tam Güneş Tutulması
d) Hibrit Güneş Tutulması
Cevap: b) Parçalı Ay Tutulması
Çözüm: Ay tutulması, Ay'ın Dünya'nın gölgesine girmesiyle olur ve bu olay sadece Dolunay evresinde gerçekleşebilir. Ay'ın tamamen kararması "Tam Ay Tutulması", bir kısmının kararması ise "Parçalı Ay Tutulması" olarak adlandırılır.
Soru 2: Bir öğrenci, Ay'ın Dünya etrafındaki hareketini ve evrelerini gösteren bir model hazırlıyor. Bu modelde Güneş tutulmasını doğru bir şekilde göstermek için Ay hangi evrede ve Dünya ile Güneş arasında nasıl bir konumda olmalıdır?
a) Dolunay evresinde - Dünya, Ay ve Güneş'in arasında
b) Yeni Ay evresinde - Ay, Dünya ve Güneş'in arasında
c) İlk Dördün evresinde - Dünya, Güneş ve Ay'ın arasında
d) Son Dördün evresinde - Güneş, Dünya ve Ay'ın arasında
Cevap: b) Yeni Ay evresinde - Ay, Dünya ve Güneş'in arasında
Çözüm: Güneş tutulması, Ay'ın Yeni Ay evresinde iken, Dünya ile Güneş arasına girerek Güneş'i kısmen veya tamamen örtmesi sonucu gerçekleşir. Bu konumda Ay, Dünya'dan bakıldığında Güneş'in önünde yer alır.
Soru 3: Aşağıdaki tabloda Ay'ın dört ana evresi ve bu evrelerde gerçekleşebilecek tutulma türleri eşleştirilmiştir. Hangisinde verilen eşleştirme doğrudur?
a) Yeni Ay → Ay Tutulması
b) Dolunay → Güneş Tutulması
c) Yeni Ay → Güneş Tutulması
d) İlk Dördün → Ay Tutulması
Cevap: c) Yeni Ay → Güneş Tutulması
Çözüm: Güneş tutulması sadece Yeni Ay evresinde, Ay tutulması ise sadece Dolunay evresinde gerçekleşir. Diğer evrelerde (İlk Dördün, Son Dördün) tutulma gerçekleşmez.
Soru 4: Bir gözlemci, gökyüzünde Dolunay'ı görüyor. Aynı gece Ay'ın rengi koyu kırmızıya dönüşüp daha sonra tekrar normal parlaklığına kavuşuyor. Bu gözlemci, aşağıdaki gök olaylarından hangisini izlemiştir ve bu olayın gerçekleşebilmesi için Ay hangi konumda olmalıdır?
a) Parçalı Güneş Tutulması - Ay, Dünya'nın yarı gölge konisine girmiştir.
b) Tam Ay Tutulması - Ay, Dünya'nın tam gölge konisine girmiştir.
c) Halkalı Güneş Tutulması - Ay, Dünya'ya en uzak konumdadır.
d) Parçalı Ay Tutulması - Ay, Dünya'nın tam gölge konisinin kenarından geçmiştir.
Cevap:
