Alkenlerin adlandırılması (IUPAC)

Question

Alkenlere -en son eki geliyor ama çift bağın yeri numaralandırılırken kafam karışıyor. Zincirde dallanma varsa ve çift başın yerini doğru belirleyemiyorum, bu noktada takılıyorum.

Answer 1

# Alkenlerin Adlandırılması (IUPAC) - Ders Notu

🔬 Alkenler Nedir? Temel Özellikler

Alkenler, karbon-karbon çift bağı (C=C) içeren doymamış hidrokarbonlardır. Genel formülleri C_nH_2n şeklindedir. IUPAC (Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği) kurallarına göre adlandırılmaları, yapılarının kesin olarak tanımlanabilmesi için hayati önem taşır.

📝 IUPAC Adlandırma Kuralları (Adım Adım)

🎯 1. Adım: Ana Zincirin Belirlenmesi

• ✅ Çift bağı en uzun sürekli karbon zincirinde içeren zincir ana zincir olarak seçilir.
• ✅ Çift bağ sayısı birden fazla ise (dien, trien) tüm çift bağları içeren en uzun zincir seçilir.
• 🚫 Çift bağ, zincirin sonunda olmak zorunda değildir.

🔢 2. Adım: Numaralandırma (Numaralama)

• ✅ Çift bağa en yakın uçtan numaralandırmaya başlanır.
• ✅ Çift bağın bulunduğu ilk karbonun numarası mümkün olan en küçük sayı olmalıdır.
• ⚠️ Çift bağın yeri, iki karbon numarasından küçük olanı yazılarak belirtilir (Örn: 2-buten).

🏷️ 3. Adım: Son Ek ve Ana İsmin Yazılması

• ✅ Alkanlardaki "-an" eki kaldırılır.
• ✅ Yerine "-en" eki getirilir.
• ✅ Çift bağ sayısı 2 ise "-dien", 3 ise "-trien" eklenir.
• Örnek: 4 karbonlu zincir + çift bağ = Büten

📍 4. Adım: Çift Bağ Konumunun Belirtilmesi

• ✅ Çift bağın başladığı karbonun numarası, ana isimden önce tire ile ayrılarak yazılır.
• Örnek: CH₃-CH=CH-CH₃ → 2-Büten
• 🔁 İkiden fazla çift bağ varsa, tüm konumlar numaralandırılır (Örn: 1,3-Bütadien).

🔄 5. Adım: Yan Dalların ve Diğer Grupların Eklenmesi

• ✅ Yan dallar (alkil grupları, halojenler) alkanlardaki gibi adlandırılır.
• ✅ Alfabetik sıraya göre ana isimden önce yazılır.
• ✅ Numaralandırma, çift bağa en yakın uca göre yapıldığı için yan dalların numaraları buna göre belirlenir.

🧪 Örneklerle Adlandırma Alıştırmaları

Örnek 1: Basit Alken

Yapı: CH₂=CH-CH₂-CH₃
Adlandırma: Çift bağ 1. karbonda başlıyor. Ana zincir 4 karbonlu (Büten). → 1-Büten

Örnek 2: Dallanmış Alken

Yapı: CH₃-C(CH₃)=CH-CH₃
Adlandırma: En uzun çift bağ içeren zincir 4 karbonlu (Büten). Çift bağ 2. karbonda. 2. karbonda bir metil grubu var. Numaralandırma çift bağa yakın uçtan (sağdan) yapılır: Çift bağ 2. karbonda, metil grubu da 2. karbonda. → 2-Metil-2-Büten

Örnek 3: İki Çift Bağ İçeren (Dien)

Yapı: CH₂=CH-CH=CH₂
Adlandırma: Ana zincir 4 karbonlu, iki çift bağ var (1. ve 3. karbonlarda). → 1,3-Bütadien

⚠️ Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar

• 🚨 Sikloalkenlerde (halkalı alkenler), çift bağın karbonları 1 ve 2 numara alır. Halkadaki diğer gruplar mümkün olan en küçük numaraları alacak şekilde numaralandırılır.
• 🚨 Çift bağ önceliklidir. Hem çift bağ hem de fonksiyonel grup (alkol, aldehit vb.) varsa, numaralandırma çift başa göre değil, fonksiyonel gruba göre yapılır, ancak isim "en" eki ile biter (Örn: But-3-en-1-ol).
• 💡 Yaygın (Trivial) İsimler: Etilen (eten), Propilen (propen) gibi yaygın isimler de laboratuvar dilinde kullanılır, ancak IUPAC ismi resmi ve kesindir.

Özetle: Alken adlandırmasının temeli, çift bağı içeren en uzun zinciri bulmak, çift bağa en yakın uçtan numaralandırmak ve "-en" son ekini kullanmaktır. Kurallara dikkatle uyulduğunda karmaşık yapıların bile sistematik adı rahatlıkla yazılabilir.