Entimem (Eksiltili kıyas) nedir

Question

Entimem, günlük hayatta sıkça kullandığımız ama farkında olmadığımız bir mantık yürütme şekli. Örneğin "Hava bulutlu, o halde yağmur yağacak" dediğimizde aslında "Bulutlu havalar genellikle yağış getirir" öncülünü atlıyoruz. Bu tür argümanlarda genellikle herkesçe bilinen bir öncülü söylemeden doğrudan sonuca geçiyoruz.

Answer 1

# 📚 Ders Notu: Entimem (Eksiltili Kıyas) Nedir?

🔍 Entimem: Mantığın Günlük Hayattaki Kısa Yolu

Entimem (İng: enthymeme), klasik mantıkta eksiltili kıyas veya örtük öncüllü kıyas olarak bilinen bir akıl yürütme biçimidir. Geleneksel kıyastan farkı, öncüllerden birinin veya sonucun açıkça ifade edilmemesi, dinleyici/okuyucu tarafından zihinde tamamlanmasıdır. Günlük konuşmalarda, retorikte ve ikna süreçlerinde sıkça karşımıza çıkar.

🎯 Entimemin Temel Özellikleri

• ✅ Eksik yapıdadır – Tüm öncüller söylenmez.
• ✅ Sezgisel tamamlama gerektirir
• ✅ Pratik ve hızlıdır
• ✅ İkna edici gücü yüksektir

⚖️ Klasik Kıyas vs. Entimem Karşılaştırması

📐 Klasik Kıyas Örneği (1. Figür):

Büyük öncül: Tüm insanlar ölümlüdür.
Küçük öncül: Sokrates bir insandır.
Sonuç: O halde Sokrates ölümlüdür.

💬 Aynı Kıyasın Entimem Olarak İfadesi:

"Sokrates de ölümlüdür, çünkü o bir insandır."
Burada "Tüm insanlar ölümlüdür" öncülü eksiktir ve dinleyici tarafından zihinde tamamlanır.

🔧 Entimem Türleri (Eksikliğin Yerine Göre)

1. 📉 Eksik Büyük Öncüllü Entimem

Örnek: "Havalar soğudu, o halde grip olmamak için dikkat etmeliyim."
Tamamlanmış hali:
• Tüm soğuk havalar gribe yakalanma riskini artırır. (Eksik büyük öncül)
• Havalar soğudu. (Küçük öncül)
• O halde grip olmamak için dikkat etmeliyim. (Sonuç)

2. 📈 Eksik Küçük Öncüllü Entimem

Örnek: "Tüm kediler miyavlar, o halde Minnoş da miyavlar."
Tamamlanmış hali:
• Tüm kediler miyavlar. (Büyük öncül)
• Minnoş bir kedidir. (Eksik küçük öncül)
• O halde Minnoş da miyavlar. (Sonuç)

3. 🎯 Eksik Sonuçlu Entimem

Örnek: "Tüm canlılar ölümlüdür ve insanlar da canlıdır."
Tamamlanmış hali:
• Tüm canlılar ölümlüdür. (Büyük öncül)
• İnsanlar canlıdır. (Küçük öncül)
• O halde insanlar da ölümlüdür. (Eksik sonuç)

💡 Entimemin Günlük Hayattaki Kullanım Alanları

• 🎤 Retorik ve hitabet – İkna edici konuşmalar
• 📰 Reklam ve pazarlama – "Çünkü o değer!" (Eksik: "Değerli olan her şey alınmalıdır")
• ⚖️ Hukuki argümanlar – "Kanıt yok, o halde suçsuzsunuz."
• 💬 Günlük diyaloglar – "Yağmur yağıyor, şemsiyeni al."

⚠️ Entimemle İlgili Uyarılar ve Riskler

Entimemler pratik olsa da, mantıksal hatalara açıktır:

• ❌ Örtük öncül yanlış olabilir – Eksik bırakılan kısım asılsız bir varsayım içerebilir.
• ❌ Manipülasyona açıktır – Dinleyiciyi belirli bir sonuca yönlendirebilir.
• ❌ Analiz gerektirir – Eksik kısmı tamamlamak için eleştirel düşünme şarttır.

📝 Alıştırma Sorusu

Aşağıdaki entimemi tam kıyasa dönüştürün:
"Bu ilaç reçeteli olduğuna göre, doktor kontrolünde kullanılmalı."

💬 Çözüm ipucu: Eksik olan büyük öncülü bulmaya çalışın. "Tüm reçeteli ilaçlar..." ile başlayan bir önerme olmalı.

---

🎓 Özet

Entimem, günlük iletişimin vazgeçilmez bir mantıksal araçtır. Hem retorik gücü hem de pratikliği nedeniyle yaygın kullanılır. Ancak, eleştirel düşünme ile birlikte kullanılmadığında mantıksal tuzaklara dönüşebilir. Bir entimemle karşılaştığınızda, "Burada ne eksik?" sorusunu sormak, argümanı daha iyi analiz etmenizi sağlayacaktır.

📌 Unutmayın: Entimemler, mantığın kestirme yollarıdır; ancak her kestirme yol doğru hedefe ulaştırmaz!