📜 I. Meşrutiyet (1876) ve Kanun-i Esasi
Osmanlı Devleti’nin modernleşme ve anayasal düzene geçiş sürecindeki en önemli dönüm noktalarından biri olan I. Meşrutiyet, 1876 yılında ilan edilmiştir. Bu dönem, “Jön Türkler” olarak bilinen aydınların ve Mithat Paşa gibi devlet adamlarının etkisiyle, padişahın mutlak yetkilerini anayasa (Kanun-i Esasi) ile sınırlandırmayı amaçlayan bir siyasi reform hareketidir.
🎯 I. Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenleri
- 💡 İç Dinamikler: Osmanlı aydınları ve Genç Osmanlılar, ülkenin dağılmasını önlemek için meşruti yönetimin şart olduğuna inanıyordu.
- 🌍 Dış Baskılar: Özellikle Balkanlardaki ayaklanmalar ve Büyük Güçlerin (İngiltere, Rusya) Osmanlı’nın iç işlerine müdahalesi.
- ⚖️ Islahat Gerekliliği: Tanzimat Fermanı’nın getirdiği reformların yetersiz kalması ve daha kapsamlı bir anayasal düzen ihtiyacı.
- 👑 Taht Değişikliği: Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ve V. Murat’ın kısa süren saltanatından sonra II. Abdülhamid’in tahta çıkması, meşrutiyet ilanı için bir fırsat ortamı yarattı.
📖 Kanun-i Esasi’nin (1876 Anayasası) Temel Özellikleri
23 Aralık 1876’da yürürlüğe giren Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti’nin ilk ve tek yazılı anayasasıdır. 119 maddeden oluşan bu belge, hem modern hem de geleneksel ögeleri bir arada barındırıyordu.
✅ Getirdiği Yenilikler ve Demokratik Adımlar:
- 🏛️ Meclis Açıldı: İki meclisli bir yapı kuruldu: Heyet-i Mebusan (Halkın Seçtiği Milletvekilleri) ve Heyet-i Ayan (Padişahın Atadığı Üyeler).
- 🗳️ Seçim Sistemi: İlk kez genel seçim (ikinci dereceli) yapıldı. Mebuslar, halk tarafından seçilecekti.
- ⚖️ Temel Hak ve Özgürlükler: Kanun önünde eşitlik, kişi güvenliği, din özgürlüğü, basın özgürlüğü (sansürle sınırlı), dilekçe hakkı gibi haklar tanındı.
- 💰 Vergi ve Askerlik: Herkesin gelirine göre vergi vermesi ve askerlik yapması kuralı getirildi.
⛔ Padişahın Geniş Yetkileri (Anayasanın Sınırlılıkları):
- 👑 Yürütme Yetkisi: Yürütme yetkisi tamamen padişahta toplanmıştı. Bakanları (Vükela) o atar ve görevden alırdı.
- 🔕 Meclisi Feshetme Hakkı: Padişah, meclisi kapatma yetkisine sahipti. Bu madde, ileride kritik bir rol oynayacaktı.
- ✍️ Yasama Vetosu: Padişah, meclisin kabul ettiği yasaları veto edebilirdi.
- ⚠️ Sıkıyönetim (İdari Tedbir): Padişah, “ülkenin güvenliğini bozucu” durumlarda sıkıyönetim ilan edebilirdi.
⏳ I. Meşrutiyet’in Sonu ve II. Abdülhamid’in Meclisi Kapatması
Meclis-i Mebusan, 19 Mart 1877’de çalışmalarına başladı. Ancak, 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın çıkması ve meclisteki azınlık milletvekillerinin (özellikle Rum ve Ermeni) devlet aleyhine tutumlar sergilemesi, II. Abdülhamid’e beklediği fırsatı verdi. Padişah, anayasanın kendisine tanıdığı yetkiye dayanarak, 14 Şubat 1878’de Meclis-i Mebusan’ı süresiz olarak kapattı. Böylece I. Meşrutiyet Dönemi sona erdi ve İstibdat Dönemi (Baskı Dönemi) başladı.
📈 Tarihsel Önemi ve Mirası
- 🏁 Bir İlktir: Osmanlı’da ilk kez halk, temsilcilerini seçme ve yönetime katılma hakkı elde etti.
- ⚖️ Anayasal Monarşi Deneyimi: Mutlak monarşiden, anayasal monarşiye geçişin ilk somut adımıdır.
- 💡 Fikri Birikim: II. Meşrutiyet’in (1908) ilanı için fikri ve siyasi bir altyapı oluşturdu.
- 🌍 Sembolik Değer: Osmanlı’nın bir “hukuk devleti” olma yolundaki en ciddi girişimlerinden biri olarak tarihe geçti.
Sonuç olarak, I. Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi, Osmanlı modernleşmesinin “halkı yönetime ortak etme” fikriyle tanıştığı, kısa süreli ama etkisi uzun vadeli olan bir deneyimdir. Bu dönem, Türk siyasi tarihinde demokrasi ve anayasal düzen mücadelesinin kilometre taşlarından biridir.
