📜 Mondros Ateşkes Antlaşması ve 24. Madde
Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında 30 Ekim 1918'de imzalanmış ve I. Dünya Savaşı'nı Osmanlı açısından sona erdirmiştir. Bu antlaşmanın maddeleri, Osmanlı topraklarının işgal edilmesi için İtilaf Devletlerine geniş yetkiler vermiştir.
🎯 24. Madde Nedir?
Antlaşmanın en tartışmalı maddelerinden biri olan 24. madde şu şekildedir:
"Vilayet-i Sitte denilen yerlerde herhangi bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu vilayetlerin herhangi bir kısmını işgal etme hakkını haiz olacaklardır."
🗺️ Vilayet-i Sitte (Altı Vilayet) Hangi Bölgeleri Kapsar?
Vilayet-i Sitte, Osmanlı Devleti'nin doğusunda yer alan ve büyük oranda Ermeni nüfusun yaşadığı düşünülen altı ili ifade eder:
- 📍 Erzurum
- 📍 Van
- 📍 Bitlis
- 📍 Diyarbakır
- 📍 Elazığ (Harput)
- 📍 Sivas
⚖️ Maddenin Amacı ve Yorumlanışı
Bu maddenin arka planında şu noktalar bulunmaktadır:
- 💭 Ermeni Devleti Kurma Planı: İtilaf Devletleri, özellikle İngiltere, I. Dünya Savaşı sırasında Ermenilere verdiği sözler doğrultusunda Doğu Anadolu'da bir Ermeni devleti kurulmasını destekliyordu. Bu madde, böyle bir devletin kurulması için gerekli zeminin oluşturulmasını amaçlıyordu.
- 💭 İşgal İçin Hukuki Zemin: Madde, "karışıklık" gibi oldukça muğlak ve yoruma açık bir gerekçe sunuyordu. İtilaf Devletleri, istedikleri zaman bu gerekçeyi öne sürerek söz konusu altı ili işgal edebileceklerdi.
- 💭 Osmanlı'nın Egemenlik Hakkının İhlali: Madde, Osmanlı Devleti'nin doğu vilayetleri üzerindeki egemenlik hakkını doğrudan tehdit ediyor ve ülke bütünlüğünü hedef alıyordu.
🛡️ Sonuçları ve Tepkiler
- ✅ Bu madde, Türk Milli Mücadelesi'nin önemli çıkış noktalarından biri olmuştur. Doğu vilayetlerinin işgal tehdidi altında olması, bölge halkını ve Türk aydınlarını harekete geçirmiştir.
- ✅ Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919) bu bölgede toplanmış ve kongrede alınan kararlarda "vatanın bir bütün olduğu ve parçalanamayacağı" vurgulanarak, Mondros'un bu maddesine karşı çıkılmıştır.
- ✅ İtilaf Devletleri, daha sonraki süreçte bu maddeyi doğrudan bir işgal için kullanmakta çekingen davranmış, bunun yerine başka maddeleri (örneğin, güvenliği sağlama maddesi) öne sürmüşlerdir. Ancak madde, her an uygulanabilecek bir tehdit olarak varlığını sürdürmüştür.
Sonuç olarak, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 24. maddesi, Osmanlı Devleti'nin doğusunda bir Ermeni devleti kurulmasına zemin hazırlamayı ve bu bölgeleri Osmanlı'nın elinden almayı hedefleyen, emperyalist bir planın ürünüydü. Bu tehdit, Türk ulusunun uyanışı ve Kurtuluş Savaşı'nın başlamasında kritik bir rol oynamıştır.
