Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918) - Ders Notu
📜 Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)
Dersin Konusu: I. Dünya Savaşı'nı sona erdiren ve Osmanlı Devleti'nin fiilen sona erdiğini gösteren ateşkes antlaşması.
Öğrenme Hedefleri: Antlaşmanın koşullarını, altında yatan stratejik amaçları ve Türk Milli Mücadelesi'ne etkilerini analiz edebilmek.
🔍 Antlaşmanın Arka Planı
I. Dünya Savaşı'nda İttifak Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı) yenilgiyi kabul etmeye başlamıştı. Bulgaristan'ın savaştan çekilmesiyle Osmanlı İmparatorluğu'nun Almanya ile kara bağlantısı kesildi. Bu durum, Osmanlı yönetimini ateşkes istemek zorunda bıraktı.
Osmanlı adına Bahriye Nazırı Rauf (Orbay) Bey başkanlığındaki heyet, İtilaf Devletleri adına İngiliz Amiral Calthorpe ile Limonni (Mondros) adasındaki Agamemnon zırhlısında görüşmeler yaptı ve antlaşmayı imzaladı.
⚔️ Antlaşmanın En Kritik Maddeleri
- 🚩 7. Madde: "İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkına sahip olacaktır." Bu belirsiz ve geniş ifade, işgallerin hukuki zeminini oluşturdu.
- 🔓 24. Madde: "Doğu'daki altı vilayette (Vilayat-ı Sitte: Erzurum, Van, Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu vilayetlerin herhangi bir kısmını işgal edebilecektir." Ermeni devleti kurulmasına zemin hazırlamayı amaçlıyordu.
- ⚓ 1. ve 12. Maddeler: Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak, karakollar İtilaf Devletleri'ne bırakılacak, tüm torpido yerleri gösterilecekti. Böylece başkent İstanbul ve Anadolu arasındaki bağlantı kontrol altına alınıyordu.
- 💥 5. ve 15. Maddeler: Tüm ordular terhis edilecek, silah, cephane, askeri araç-gereçlere el konulacak, ulaşım hatları (tüneller, limanlar, demiryolları) İtilaf kontrolüne geçecekti. Osmanlı savunmasız bırakılıyordu.
💣 Antlaşmanın Sonuçları ve Önemi
📉 Osmanlı Açısından:
- Fiilen sona eriş: Antlaşma bir teslimiyet belgesi niteliğindeydi. Osmanlı Devleti egemenlik haklarını kaybetti.
- İşgallerin başlangıcı: 7. maddeye dayanarak İtilaf Devletleri; Musul, İskenderun, Antalya, Konya ve nihayet 13 Kasım 1918'de İstanbul'u işgal etti. 15 Mayıs 1919'da İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali süreci hızlandırdı.
- Ordu dağıtıldı: Savunma gücü ortadan kalktı.
🇹🇷 Milli Mücadele Açısından:
- 📢 Direnişin Meşru Zemini: Vatan topraklarının işgali, Türk halkında büyük bir tepki ve direniş azmi oluşturdu. "Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir" fikri yayıldı.
- 🗺️ Kongreler Dönemi: İşgallere karşı Erzurum ve Sivas Kongreleri toplandı. "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz" kararı alındı.
- ⚡ Kuvayımilliye'nin Doğuşu: Dağıtılan ordunun subayları ve halk, yerel direniş örgütleri (Kuvayımilliye) kurmaya başladı.
- 🎯 Misak-ı Milli'nin Hedefi: Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde (28 Ocak 1920) kabul edilen Misak-ı Milli ile Mondros Ateşkesi imzalandığı andaki sınırlar milli yemin haline getirildi. Mondros, milli andın çerçevesini belirledi.
📚 Özet ve Değerlendirme
Mondros Ateşkes Antlaşması, 25 maddelik teknik bir metin gibi görünse de, özünde Osmanlı İmparatorluğu'nu paylaşım planlarını uygulamaya koymak için hazırlanmış bir belgeydi. 7. ve 24. maddelerle işgale açık hale gelen Anadolu, Türk milletinin istiklal mücadelesi ile kurtarılacaktı. Bu nedenle Mondros, bir sonun (Osmanlı) değil, aynı zamanda yeni bir başlangıcın (Kurtuluş Savaşı) habercisi olarak tarihteki yerini almıştır.
⚠️ Hatırlatma: Antlaşmanın "Ateşkes" olarak adlandırılması aldatıcıdır. Koşulları, neredeyse kayıtsız şartsız teslimiyet niteliğindedir.
