Öğrenilmiş çaresizlik nedir (Seligman)

Question

Öğrenilmiş çaresizlik, Amerikalı psikolog Martin Seligman'ın 1960'larda yaptığı klasik deneylerle ortaya koyduğu bir psikoloji kavramıdır. Bu durum, bir canlının, başına gelen olumsuz olayları kontrol edemeyeceğini defalarca deneyimlemesi sonucu, artık kaçma veya mücadele etme çabası göstermemesi halidir. Temelinde, "ne yaparsam yapayım, sonuç değişmeyecek" inancı yatar. Seligman'ın köpekler üzerinde yaptığı deneyde, kaçması engellenen ve hafif elektrik şokuna maruz kalan köpekler, daha sonra kaçma şansı verildiğinde bile hiçbir çaba göstermemiş ve pasif bir şekilde acıyı kabullenmiştir. Bu durum, insanlarda da sıklıkla görülür; sürekli başarısızlığa uğrayan veya istismara maruz kalan bir kişi, durumunu değiştirebileceği fırsatlar olsa dahi bu fırsatları değerlendirmekten vazgeçebilir.

Öğrenilmiş çaresizlik, depresyon, kaygı bozuklukları ve motivasyon eksikliği gibi birçok psikolojik sorunun altında yatan önemli bir faktör olarak kabul edilir. Kişi, geçmişteki başarısız deneyimlerinden yola çıkarak gelecekte de aynı şekilde başarısız olacağına inanır ve bu bir kısır döngüye dönüşür. Ancak, öğrenilmiş çaresizliğin tersi de mümkündür: "öğrenilmiş iyimserlik". Bireyin, olumsuz olayların geçici ve değiştirilebilir olduğuna inanması, bu durumun üstesinden gelmede kritik bir rol oynar. Terapi süreçlerinde, danışanlara kontrol edebilecekleri alanlar olduğu gösterilerek ve küçük başarı deneyimleri yaşatılarak bu çaresizlik duygusunun kırılması hedeflenir. Bu nedenle kavram, sadece bir problemin tanımı değil, aynı zamanda çözümünün de kapısını aralayan önemli bir psikolojik bulgudur.

Answer 1

🧠 Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

Öğrenilmiş çaresizlik, psikolog Martin Seligman'ın 1960'larda yaptığı deneylerle ortaya koyduğu bir psikoloji kavramıdır. Bu kavram, bir canlının, tekrarlayan olumsuz durumlar karşısında, artık bu durumu değiştiremeyeceğine inanması ve sonuç olarak hiçbir çaba göstermemesi durumunu ifade eder. Kişi, koşullar değişmiş olsa bile, çaresiz olduğunu "öğrenmiştir" ve denemekten vazgeçer.

🔬 Seligman'ın Deneyi

Seligman, bu teoriyi köpekler üzerinde yaptığı bir deneyle kanıtlamıştır:

• 🧪 1. Grup: Bir grup köpek, kaçamayacakları bir elektrik şokuna maruz bırakıldı. Başlangıçta kaçmaya çalıştılar ama başarısız oldular.
• 🧪 2. Grup: İkinci bir grup köpek, aynı şoka maruz kaldı ancak bir paneli iterek şoku durdurmayı öğrendi.
• 🧪 3. Aşama: Daha sonra, artık kaçabilecekleri bir kafasa konan ilk grup köpekler, hiçbir kaçış girişiminde bulunmadı. Çaresizliği öğrenmişlerdi ve denemeyi bırakmışlardı.

💭 İnsanlardaki Belirtileri

Öğrenilmiş çaresizlik, insanlarda şu şekillerde kendini gösterebilir:

• 😔 Motivasyon Kaybı: "Zaten ben yapamam, denemenin bir anlamı yok" düşüncesi.
• 😟 Duygusal Çökkünlük: Depresif hissetme, umutsuzluk ve pasiflik.
• 🤯 Öğrenme Güçlüğü: Yeni çözüm yolları aramada ve bulmada zorlanma.

🔄 Nasıl Üstesinden Gelinir?

Öğrenilmiş çaresizlik kalıcı değildir ve aşılabilir. Seligman daha sonra bu çalışmasını, olumlu psikolojinin temeli olan "Öğrenilmiş İyimserlik" kavramını geliştirmek için kullanmıştır.

• ✅ Küçük Başarılar: Kontrol edebileceğiniz ve başarabileceğiniz küçük hedefler belirleyin.
• 💡 Düşünce Kalıplarını Sorgulama: "Hiçbir şeyi değiştiremem" gibi olumsuz inançları fark edip, onları gerçekçi düşüncelerle değiştirin.
• 📌 Problem Çözme Becerileri: Karşılaştığınız sorunları analiz edip, farklı çözüm yolları üzerine odaklanın.

🎯 Özetle: Öğrenilmiş çaresizlik, geçmişteki başarısızlık deneyimlerinin, bir kişiyi gelecekteki fırsatlar karşısında hareketsiz bırakmasıdır. Ancak, bu bir kader değil, değiştirilebilir bir öğrenme sürecidir.