Psikolojik danışma ve rehberlik alanı, bireylere destek olmak için farklı teorik temeller üzerine inşa edilmiş çeşitli modeller geliştirmiştir. Bu modeller, danışmanın rolünden, sürecin işleyişine kadar pek çok konuda farklılaşır. Bu yazıda, alanın temelini oluşturan üç önemli modeli inceleyeceğiz: Parson’un Özellik-Faktör Modeli, Geleneksel Model ve Gelişimsel Model.
Rehberlik alanının kurucusu kabul edilen Frank Parson, 1900'lerin başında "Meslek Seçimi" adlı çalışmasıyla ilk sistematik modeli ortaya koymuştur. Bu model, bireyin yetenek, ilgi ve kişilik özellikleri ile mesleklerin gerektirdiği faktörleri eşleştirmeye dayanır. Parson’a göre doğru meslek seçimi, bu iki tarafın analiz edilip uyumlandırılmasıyla mümkündür.
Bu modelin uygulanması genellikle üç adımda gerçekleşir:
Bu yaklaşım, "doğru insanı doğru işe yerleştirme" mantığına dayandığı için oldukça yönlendirici ve danışman merkezlidir. Günümüzde saf haliyle pek kullanılmamakla birlikte, mesleki rehberlik uygulamalarının temelini oluşturur.
Bu model, psikolojik danışma ve rehberliği bir "tedavi" süreci olarak görür. Temelini tıp ve psikiyatri disiplinlerinden alır. Danışan, bir "hasta" veya "sorunlu birey" olarak değerlendirilir. Danışman ise uzman rolündedir; teşhis koyar, sorunu analiz eder ve çözüm önerileri sunar.
Bu model, ciddi duygusal ve davranışsal sorunların ele alınmasında etkili olabilir, ancak önleyici ve gelişimsel bir yaklaşımdan ziyade "tedavi edici" bir nitelik taşır.
20. yüzyılın ortalarından itibaren yaygınlaşan bu model, rehberliği bir "kriz müdahalesi" olmaktan çıkarıp, bireyin yaşam boyu süren gelişimsel ihtiyaçlarına cevap veren bir hizmet olarak konumlandırır. Temel felsefe, her bireyin belirli gelişim dönemlerinde (okul öncesi, ergenlik, yetişkinlik vb.) aşması gereken görevler olduğudur.
Bu model, günümüzde okul psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin en yaygın ve kabul görmüş modelidir. Bireyi bir bütün olarak ele alır ve potansiyelini gerçekleştirmesine yardımcı olmayı hedefler.
Parson Modeli: "Doğru eşleştirme" odaklı, mesleki rehberlikte, danışman merkezli.
Geleneksel Model: "Tedavi" odaklı, patoloji merkezli, kriz müdahaleli, danışman otoriter.
Gelişimsel Model: "Önleme ve geliştirme" odaklı, tüm bireylere yönelik, işbirlikçi, güçlendirici ve programlı.
Rehberlik modelleri, tarihsel süreç içinde danışman merkezli, yönlendirici yaklaşımlardan, birey merkezli, güçlendirici ve gelişimsel yaklaşımlara doğru evrilmiştir. Modern psikolojik danışma anlayışı, Gelişimsel Modelin felsefesini temel almakta, ancak ihtiyaç duyulduğunda diğer modellerin teknik ve yaklaşımlarından da faydalanmaktadır. Doğru model, hizmet verilen bağlamın ve bireyin ihtiyaçlarının doğru analizine bağlıdır.
