Edebiyatın en temel ve en yaygın kullanılan söz sanatlarından biri olan teşbih, iki varlık, kavram veya durum arasında benzerlik kurarak anlatımı güçlendiren bir sanattır. Günlük konuşma dilinden şiire, nesirden atasözlerine kadar geniş bir kullanım alanı vardır. Bu ders notunda, teşbih sanatının unsurlarını, çeşitlerini ve örneklerini öğreneceğiz.
Tam bir teşbih sanatında dört unsur bulunur:
Teşbih unsurlarını şu formülle gösterebiliriz:
Benzeyen + Benzetme Edatı + Kendisine Benzetilen + Benzetme Yönü = Tam Teşbih
Ancak bu unsurlardan bazıları pratikte kullanılmayabilir, bu da teşbih çeşitlerini oluşturur.
Dört unsurun da bulunduğu teşbihtir.
Örnek: "Ahmet aslan gibi güçlüdür."
Sadece benzeyen ve kendisine benzetilen unsurlarıyla yapılan, yoğun ve etkili benzetmedir.
Örnek: "Gözleri iki çeşmeydi." (Ağladığı için)
Benzetme yönü olmayan teşbihtir.
Örnek: "Zalimler tilki gibi kurnazdır."
Not: Bu örnekte "kurnaz" benzetme yönü olduğu için aslında tam teşbihtir. Kısaltılmış teşbih örneği: "O, melek gibidir." (iyilik yönü söylenmemiş)
"Gonce kılmaz şâd gülşende figânın bülbülün"
(Gül bahçesinde bülbülün feryadı, goncayı açtırmaz.)
Benzeyen: bülbülün feryadı, Benzetilen: etkili bir güç
"Karşıda görünen ne güzel yayla
Bir dem süremedim giderim böyle"
Benzeyen: yayla, Benzetilen: güzel bir manzara (teşbih-i beliğ)
"İstanbul'u dinliyorum, gözlerim kapalı
Önce hafiften bir rüzgâr esiyor
Yavaş yavaş sallanıyor
Yapraklar ağaçlarda"
Orhan Veli'nin bu dizelerinde İstanbul bir canlıya benzetilmiştir.
Aşağıdaki cümledeki teşbih unsurlarını bulunuz:
"Çocuğun yanakları elma gibi kırmızıydı."
Bu bir tam teşbih örneğidir.
📌 Özet: Teşbih sanatı, edebi anlatımın temel taşlarından biridir. Unsurlarını doğru tespit edebilmek, edebi metin analizi ve etkili yazım için kritik öneme sahiptir. Bu sanatı günlük dilde de bilinçli kullanmak, anlatım gücümüzü önemli ölçüde artıracaktır.
