Ya Hep Ya Hiç Prensibi (All-or-None Principle)
Bu prensip, sinir sisteminde ve kas liflerinde uyarı iletimi ile ilgili temel bir kuraldır. Prensibi basitçe şöyle özetleyebiliriz:
Bir sinir hücresi (nöron) veya bir kas lifi, uyarının şiddeti eşik değeri aştığında tam olarak tepki verir; eşik değerin altındaki uyarılara ise hiç tepki vermez.
Yani bir araba ya tam gider ya da hiç gitmez; yarım gidemez. Benzer şekilde, bir sinir hücresi ya tam bir impuls (aksiyon potansiyeli) oluşturur ya da hiç oluşturmaz.
Prensibin İşleyişi
- Eşik Altı Uyarı: Bir uyarı, hücrenin uyarılması için gereken minimum seviye olan eşik değerin altındaysa, hücrede hiçbir elektriksel impuls oluşmaz. Hücre tepkisiz kalır.
- Eşik ve Eşik Üstü Uyarı: Uyarı eşik değere ulaştığında veya onu aştığında, hücre anında maksimum şiddette bir impuls (aksiyon potansiyeli) oluşturur. Uyarının şiddeti daha da artarsa, impulsun şiddeti veya büyüklüğü değişmez.
Önemli Noktalar ve Yanlış Anlaşılmalar
- Şiddet Değişmez, Sıklık Değişir: Bu prensip, bir sinirin ilettiği tek bir impulsun büyüklüğünün sabit olduğunu söyler. Ancak, vücudunuz uyarının şiddetini farklı bir şekilde kodlar. Örneğin, hafif bir dokunuşla şiddetli bir darbe arasındaki farkı şöyle anlarız:
- Daha şiddetli uyarılarda, daha fazla sayıda sinir hücresi aynı anda uyarılır.
- Aynı sinir hücresi, daha kısa aralıklarla (daha sık) ardışık impulslar oluşturur.
Yani şiddet, impulsların sayısı ve sıklığı ile iletilir, tek bir impulsun büyüklüğü ile değil.
- Kaslar ve Motor Üniteler: Bu prensip iskelet kasları için de geçerlidir. Bir motonöron (kas siniri) tarafından uyarılan bir kas lifi grubuna motor ünite denir. Bir motor ünite uyarıldığında, içindeki tüm kas lifleri aynı anda ve tam güçle kasılır. Kasın toplam kasılma kuvveti, uyarılan motor ünite sayısının artmasıyla (toplama/toplanım) sağlanır.
Özet
Ya Hep Ya Hiç Prensibi, bir sinir veya kas hücresinin bireysel tepkisinin "kademeli" olmadığını, "dijital" (açık/kapalı) gibi olduğunu belirten temel bir fizyoloji kuralıdır. Tepkinin olup olmaması eşik değere bağlıdır, ancak organizma uyarının şiddetini, uyarılan hücre sayısı ve impulsların sıklığı gibi mekanizmalarla algılar.
