Yükseltgenme Basamağı Nedir?
Bir elementin bileşiklerinde aldığı yük durumuna yükseltgenme basamağı (veya yükseltgenme sayısı) denir. Bu sayı, elementin elektron alışverişi sonucu kazandığı varsayılan yükü ifade eder ve bileşiklerdeki atomların yüklerini belirlemek için kullanılır.
Yükseltgenme Basamağı Hesaplama Kuralları
- Elementel (serbest) haldeki atomların yükseltgenme basamağı 0'dır. (Örn: Na, O₂, P₄)
- Tek atomlu iyonların yükseltgenme basamağı, iyon yüküne eşittir. (Örn: Na⁺ için +1, Cl⁻ için -1)
- Flor (F) bileşiklerinde her zaman -1 değerini alır.
- Hidrojen (H) genellikle +1 değerini alır. (Hidrürlerde -1 olabilir, örn: NaH)
- Oksijen (O) genellikle -2 değerini alır. (Peroksitlerde -1, OF₂'de +2 olabilir)
- 1A grubu elementleri (Li, Na, K...) bileşiklerinde her zaman +1 değerini alır.
- 2A grubu elementleri (Mg, Ca, Ba...) bileşiklerinde her zaman +2 değerini alır.
- 3A grubu elementlerinden Al bileşiklerinde her zaman +3 değerini alır.
- Bir bileşiğin yükseltgenme basamakları toplamı 0'dır.
- Bir iyonun yükseltgenme basamakları toplamı, iyonun yüküne eşittir.
Yükseltgenme Basamağı Bulma Örnekleri
Örnek 1: H₂SO₄ (Sülfürik Asit)
- Hidrojen (H): +1 (2 atom var: 2 × (+1) = +2)
- Oksijen (O): -2 (4 atom var: 4 × (-2) = -8)
- Bileşiğin toplam yükü: 0
- Kükürt (S)'in yükseltgenme basamağına \( x \) diyelim.
- Denklem: \( (+2) + (x) + (-8) = 0 \)
- \( x - 6 = 0 \) → \( x = +6 \)
- Sonuç: Sülfür'ün yükseltgenme basamağı +6'dır.
Örnek 2: KMnO₄ (Potasyum Permanganat)
- Potasyum (K): +1 (1A grubu)
- Oksijen (O): -2 (4 atom var: 4 × (-2) = -8)
- Bileşiğin toplam yükü: 0
- Mangan (Mn)'in yükseltgenme basamağına \( x \) diyelim.
- Denklem: \( (+1) + (x) + (-8) = 0 \)
- \( x - 7 = 0 \) → \( x = +7 \)
- Sonuç: Mangan'ın yükseltgenme basamağı +7'dir.
Örnek 3: NO₃⁻ (Nitrat İyonu)
- Oksijen (O): -2 (3 atom var: 3 × (-2) = -6)
- İyonun toplam yükü: -1
- Azot (N)'un yükseltgenme basamağına \( x \) diyelim.
- Denklem: \( (x) + (-6) = -1 \)
- \( x - 6 = -1 \) → \( x = +5 \)
- Sonuç: Azot'un yükseltgenme basamağı +5'tir.
Örnek 4: Cr₂O₇²⁻ (Dikromat İyonu)
- Oksijen (O): -2 (7 atom var: 7 × (-2) = -14)
- İyonun toplam yükü: -2
- Krom (Cr)'un yükseltgenme basamağına \( x \) diyelim (2 atom var).
- Denklem: \( 2x + (-14) = -2 \)
- \( 2x - 14 = -2 \) → \( 2x = 12 \) → \( x = +6 \)
- Sonuç: Krom'un yükseltgenme basamağı +6'dır.
Örnek 5: Fe₃O₄ (Manyetit)
- Oksijen (O): -2 (4 atom var: 4 × (-2) = -8)
- Bileşiğin toplam yükü: 0
- Demir (Fe)'in yükseltgenme basamağına \( x \) diyelim (3 atom var).
- Denklem: \( 3x + (-8) = 0 \)
- \( 3x - 8 = 0 \) → \( 3x = 8 \) → \( x = \frac{8}{3} \)
- Sonuç: Demir'in ortalama yükseltgenme basamağı +8/3'tür. Bu, Fe₃O₄'ün FeO ve Fe₂O₃ karışımı olduğunu gösterir (Fe²⁺ ve Fe³⁺ içerir).
Özet
Yükseltgenme basamağını bulmak için önce bilinen elementlerin değerlerini yazın, bilinmeyen için bir değişken (\( x \)) kullanın ve bileşiğin/iyonun toplam yüküne eşitleyerek denklemi çözün.
