İlk Türk İslam devletlerinde, özellikle Selçuklularda görülen Divan-ı Mezalim, sıradan mahkemelerin yetkisini aşan, halkın haksızlığa uğradığını düşündüğü durumlarda doğrudan hükümdara veya onun temsilcisine başvurabildiği yüksek bir yargı ve denetim organıydı. Bu divan, kadıların verdiği kararları dahi denetleyebilir, devlet görevlilerinin halka karşı işlediği suçları yargılayabilirdi.
Bu bilgilere göre, Divan-ı Mezalim'in Türk İslam devletlerindeki temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şer'i hukukun uygulanmasını tamamen ortadan kaldırmak
B) Hükümdarın mutlak gücünü sınırlamak
C) Merkezi otoritenin taşradaki gücünü zayıflatmak
D) Halkın adalete erişimini kolaylaştırmak ve devlet denetimini sağlamak
E) Askeri yargının sivil yargıya üstünlüğünü temin etmek
Merhaba sevgili öğrenciler, bu soruyu adım adım birlikte inceleyelim ve doğru cevabı bulalım:
Öncelikle Divan-ı Mezalim'in ne olduğuna ve ne iş yaptığına dikkatlice bakalım:
- Divan-ı Mezalim'in Tanımı: Divan-ı Mezalim, sıradan mahkemelerin yetkisini aşan, halkın haksızlığa uğradığını düşündüğü durumlarda başvurabildiği yüksek bir yargı organıdır. Yani, halkın adalete erişimini kolaylaştıran bir mekanizmadır.
- Divan-ı Mezalim'in Yetkileri: Bu divan, kadıların kararlarını denetleyebilir ve devlet görevlilerinin halka karşı işlediği suçları yargılayabilirdi. Bu da devletin kendi görevlilerini denetlediği anlamına gelir.
Şimdi de seçenekleri tek tek değerlendirelim:
- A) Şer'i hukukun uygulanmasını tamamen ortadan kaldırmak: Divan-ı Mezalim, şer'i hukuku ortadan kaldırmayı amaçlamaz. Aksine, şer'i hukukun doğru uygulanmasını denetler.
- B) Hükümdarın mutlak gücünü sınırlamak: Divan-ı Mezalim, hükümdarın gücünü doğrudan sınırlamaz. Ancak, adaleti sağlayarak ve devlet görevlilerini denetleyerek dolaylı olarak hükümdarın yetkilerini düzenler.
- C) Merkezi otoritenin taşradaki gücünü zayıflatmak: Divan-ı Mezalim, merkezi otoritenin taşradaki gücünü zayıflatmaz. Tam tersine, devletin taşradaki denetimini güçlendirir.
- D) Halkın adalete erişimini kolaylaştırmak ve devlet denetimini sağlamak: Divan-ı Mezalim'in temel amacı budur. Halkın haksızlığa uğradığında başvurabileceği bir merci olması ve devlet görevlilerinin denetlenmesi, bu seçeneği doğru kılar.
- E) Askeri yargının sivil yargıya üstünlüğünü temin etmek: Divan-ı Mezalim'in askeri yargıyla doğrudan bir ilişkisi yoktur. Sivil yargı alanındaki adaleti sağlamaya yöneliktir.
Sonuç olarak, Divan-ı Mezalim'in temel amacı halkın adalete erişimini kolaylaştırmak ve devletin denetimini sağlamaktır.
Cevap D seçeneğidir.
