🎓 10. sınıf coğrafya 1. dönem 2. yazılı senaryoları Test 1 - Ders Notu
Merhaba sevgili öğrenciler! Bu ders notu, 10. sınıf coğrafya 1. dönem 2. yazılı sınavınızda karşılaşabileceğiniz nüfus, göçler ve yerleşmeler konularına odaklanmaktadır. Sınavda başarılı olmak için bu temel kavramları iyi anlamak çok önemlidir.
📌 Nüfus ve Özellikleri
Nüfus, belirli bir alanda yaşayan insan topluluğudur. Coğrafyada nüfusun yapısını, dağılışını ve değişimini inceleriz. Nüfusun özellikleri, bir ülkenin veya bölgenin sosyal ve ekonomik yapısı hakkında önemli ipuçları verir.
- Nüfus Sayımları: Belirli aralıklarla yapılan sayımlarla nüfusun miktarı, yaş, cinsiyet, eğitim durumu gibi özellikleri belirlenir.
- Nüfus Yoğunluğu: Birim alana düşen insan sayısıdır. (Örn: km² başına düşen kişi sayısı)
- Nüfus Artışı: Doğum oranlarının ölüm oranlarından fazla olmasıyla gerçekleşen doğal artış ve göçlerle olan gerçek artış olarak ikiye ayrılır.
- Nüfus Piramitleri: Bir ülkenin yaş ve cinsiyet yapısını gösteren grafiklerdir. Üçgen, arı kovanı, çan gibi farklı tipleri vardır ve her biri nüfusun geçmişi ve geleceği hakkında bilgi verir.
- Üçgen (Gelişmekte Olan Ülke): Genç nüfus fazla, yaşlı nüfus az. Doğum ve ölüm oranları yüksek.
- Arı Kovanı (Gelişmiş Ülke): Doğum ve ölüm oranları düşük, ortalama yaşam süresi uzun, dengeli bir yapı.
- Çan (Geçiş Süreci): Doğum oranları düşmeye başlamış, yaşam süresi uzamış.
- Nüfus Politikaları: Ülkelerin nüfus artış hızını kontrol etmek (artırıcı, azaltıcı veya koruyucu) için uyguladığı önlemlerdir.
💡 İpucu: Nüfus piramitlerini yorumlarken taban genişliğinin doğum oranını, tavanın ise ortalama yaşam süresini gösterdiğini unutmayın.
📌 Göçler
Göç, insanların ekonomik, sosyal, siyasi veya doğal nedenlerle sürekli veya geçici olarak yer değiştirmesidir. Göçler, hem göç veren hem de göç alan yerlerde önemli değişikliklere yol açar.
- Göçün Nedenleri:
- İtici Faktörler (Göç Veren Yerden): İşsizlik, yoksulluk, doğal afetler (deprem, sel), savaşlar, terör, eğitim ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği.
- Çekici Faktörler (Göç Alan Yerden): İş imkanları, daha iyi yaşam koşulları, eğitim ve sağlık hizmetlerinin gelişmişliği, güvenlik.
- Göç Çeşitleri:
- İç Göç: Ülke sınırları içinde gerçekleşen göçlerdir (kırdan kente, bölgeler arası).
- Dış Göç: Ülkeler arası gerçekleşen göçlerdir (işçi göçleri, beyin göçü, mübadele göçleri, mülteci göçleri).
- Sürekli Göç: Kalıcı olarak yerleşmek amacıyla yapılan göçler.
- Mevsimlik Göç: Tarım, turizm gibi nedenlerle belirli dönemlerde yapılan geçici göçler.
- Göçün Sonuçları:
- Göç Veren Yerde: Nüfus azalır, genç ve dinamik nüfus kaybedilir, üretim düşebilir.
- Göç Alan Yerde: Nüfus artar, gecekondulaşma, altyapı sorunları, işsizlik artışı, kültürel çeşitlilik.
⚠️ Dikkat: Göçler sadece olumsuz değil, kültürel zenginleşme ve iş gücü ihtiyacının karşılanması gibi olumlu sonuçlar da doğurabilir.
📌 Yerleşmeler
Yerleşme, insanların barınma ve ekonomik faaliyetlerini sürdürmek amacıyla belirli bir alanda sürekli olarak yaşamasıdır. Yerleşmelerin dağılışı ve özellikleri, doğal ve beşeri faktörlerden etkilenir.
- Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler:
- Doğal Faktörler: İklim (ılıman iklimler tercih edilir), su kaynakları (yerleşmeler genellikle su kenarında kurulur), yer şekilleri (düz ve alçak alanlar tercih edilir), toprak verimliliği (tarım için uygun topraklar).
- Beşeri Faktörler: Ekonomik faaliyetler (tarım, sanayi, ticaret), ulaşım imkanları, güvenlik, tarihi ve kültürel özellikler.
- Yerleşme Dokuları:
- Toplu Yerleşme: Su kaynaklarının az olduğu, düz veya hafif engebeli arazilerde evlerin birbirine yakın olduğu yerleşme tipidir (İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu).
- Dağınık Yerleşme: Su kaynaklarının bol olduğu, engebeli arazilerde evlerin birbirinden uzak olduğu yerleşme tipidir (Karadeniz Bölgesi).
- Kırsal ve Kentsel Yerleşmeler:
- Kırsal Yerleşmeler (Köy, Mezra, Yayla): Nüfusu az, temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık.
- Kentsel Yerleşmeler (Şehir, Kasaba): Nüfusu fazla, temel geçim kaynağı sanayi, ticaret, hizmet sektörü.
- Fonksiyonlarına Göre Şehirler: Şehirler, baskın ekonomik faaliyetlerine göre farklı özellikler gösterir.
- Sanayi Şehirleri: Bursa, Kocaeli, Zonguldak.
- Ticaret Şehirleri: İstanbul, İzmir.
- Liman Şehirleri: İzmir, Mersin, Samsun.
- Turizm Şehirleri: Antalya, Bodrum.
- İdari Şehirler: Ankara.
- Eğitim Şehirleri: Eskişehir.
- Askeri Şehirler: Sarıkamış.
📝 Unutmayın: Bir yerleşmenin fonksiyonu zamanla değişebilir ve birden fazla fonksiyona sahip olabilir.
