Soru:
Türkiye'nin en doğusu ile en batısı arasındaki yükselti farkının temel sebebi nedir? Bu durum, aşağıda verilen \( A \) ve \( B \) şehirlerinin hangisinde daha yüksek sıcaklık farkları (günlük ve yıllık) gözlemlenmesine neden olur? Nedenini açıklayınız.
A) İzmir
B) Erzurum
Çözüm:
💡 Bu soru iki bölümden oluşuyor. İlki jeolojik, ikincisi ise coğrafi etki (yükselti-sıcaklık ilişkisi) ile ilgilidir.
- ➡️ Birinci Adım (Yükselti Farkının Nedeni): Türkiye'nin doğusunun batısından daha yüksek olmasının temel nedeni, Alp-Himalaya kıvrım sisteminin doğuya doğru gidildikçe daha dar bir alanda sıkışması ve kabuğun daha fazla yükselmesidir. Bu nedenle Doğu Anadolu Bölgesi, ülkemizin en yüksek ve en engebeli bölgesidir.
- ➡️ İkinci Adım (Sıcaklık Farkının Belirlenmesi): Sıcaklık farkları (karasallık derecesi) üzerinde yükselti ve denize uzaklık etkilidir. Yükselti arttıkça, atmosferin nem oranı ve kalınlığı azalır, bu da gündüz güneş ışınlarının daha etkili ısıtmasına, gece ise ısının daha hızlı uzaya geri yayılmasına neden olur. Bu durum, günlük ve yıllık sıcaklık farklarını artırır.
- ➡️ Üçüncü Adım (Şehirlerin Karşılaştırılması):
- İzmir (A): Deniz seviyesine yakın, kıyı şehridir. Denizin ısıyı dengeleyici (nemlendirici) etkisi vardır. Bu nedenle hem günlük hem de yıllık sıcaklık farkları azdır.
- Erzurum (B): Yükseltisi çok yüksek (yaklaşık 2000 m) ve denizden uzak bir iç bölge şehridir. Nem oranı düşüktür. Bu nedenle hem günlük hem de yıllık sıcaklık farkları İzmir'e göre çok daha fazladır.
✅ Sonuç: Doğu-batı yükselti farkının nedeni kıvrım sisteminin doğuda daha şiddetli olmasıdır. Daha yüksek ve karasal olan Erzurum (B) şehrinde sıcaklık farkları İzmir'e göre çok daha belirgindir.
