Soru:
Bir psikolog, bir dizi deneyde, bir grup öğrenciye çok zor bulmacalar verir. Öğrencilerin çoğu bulmacaları çözemez ve deneyin sonunda kendilerini başarısız hissederler. Daha sonra, bu öğrencilere kolay bir sözel yetenek testi uygulandığında, kontrol grubundaki öğrencilere kıyasla çok daha düşük performans gösterirler.
Bu durum, aşağıdaki kavramlardan hangisiyle en iyi şekilde açıklanır?
- A) Öğrenilmiş çaresizlik
- B) Sosyal ket vurma
- C) Dışsal motivasyon
- D) Algıda seçicilik
- E) Güdülenmiş unutma
Çözüm:
💡 Bu soruyu çözmek için deneydeki temel mekanizmayı anlamamız gerekiyor. Denekler, ilk aşamada kontrol edemedikleri bir olumsuz durumla (başarısızlık) karşılaşıyorlar.
- ➡️ İlk adım, öğrencilerin bulmacaları çözemeyerek sürekli bir başarısızlık yaşamalarıdır. Bu, onların "ne yaparsam yapayım sonuç değişmeyecek" inancını geliştirmelerine neden olur.
- ➡️ İkinci adım, bu inancın genellenmesidir. Yani, başarısızlık hissi sadece bulmaca çözmekle sınırlı kalmaz. Daha sonra, aslında kolay olan ve farklı bir alandaki (sözel yetenek) testte de aynı başarısızlık ve isteksizlik durumu ortaya çıkar.
- ➡️ Bu durum, Martin Seligman'ın klasik deneylerinde tanımladığı öğrenilmiş çaresizlik kavramına tam olarak uymaktadır. Birey, kaçınılamaz ve kontrol edilemez olumsuz durumlar karşısında, daha sonra karşılaştığı kaçınılabilir olumsuz durumlardan da kaçınma çabası göstermez ve pasif kalır.
✅ Sonuç olarak, öğrencilerin ilk başarısızlıktan sonra kolay bir testte bile düşük performans göstermesi, A) Öğrenilmiş çaresizlik kavramıyla açıklanır.
