Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) vardır?
- A) Çiçekleri vazoya yerleştirdi.
- B> Sınavdan yüksek puan aldı.
- C) Bu konuda seninle aynı fikirdeyim.
- D> Aşçı, yemeklere özenle baharat katıyordu.
Çözüm:
💡 Ünsüz benzeşmesi (sertleşme), Türkçede "f, s, t, k, ç, ş, h, p" sert ünsüzlerinden biriyle biten bir kelimeye "c, d, g" yumuşak ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüzün sertleşerek "ç, t, k"ye dönüşmesidir.
- ➡️ A şıkkı: "vazo" + "ya" = "vazoya" ➡️ Kelime sesli harfle bitiyor, sertleşme olmaz.
- ➡️ B şıkkı: "sınav" + "dan" = "sınavdan" ➡️ Kelime "v" ile bitiyor (sert ünsüz değil), sertleşme olmaz.
- ➡️ C şıkkı: "aynı" + "de" = "aynı fikirdeyim" içinde "de" bağlacı var, ek değil. Sertleşme olmaz.
- ➡️ D şıkkı: "aşçı" + "nın" olabilirdi ama burada "aşçı" özne. Kelimenin kökü "aş-" fiili değil, "aşçı" ismidir. "aşçı" kelimesi zaten "ç" sert ünsüzü ile biter. Burada bir ek yok. Ancak "aşçı" kelimesi türetilirken "aş-" + "-çı" şeklinde olmuştur. "-çı" eki zaten sert ünsüzle biter. Bu bir ünsüz benzeşmesi değil, isim türetmedir. Doğru cevabı bulmak için ek alan bir kelime aramalıyız. Örneğin: "1950'de" -> "1950'den" (de->değil, den) işte bu bir sertleşmedir. Ancak şıklarda böyle bir örnek yok. Bu şıklar arasında ünsüz benzeşmesi örneği bulunmamaktadır. Soru hatalı olabilir. KPSS'de klasik örnek: "kitap + cı -> kitapçı" (p sert, cı eki ci olur, burada c->ç sertleşmesi var). Ama D şıkkında "aşçı" zaten ç ile biter, ek yok. O halde şıklarda ünsüz benzeşmesi yok.
✅ Ancak, KPSS mantığı ile en yakın ihtimal: D şıkkındaki "aşçı" kelimesi türetilirken "aş-" fiiline "-çı" eki gelmiş ve ekteki "c" sesi, kelime kökünün "ş" sert ünsüzünden etkilenerek "ç" olmuştur. Bu da bir çeşit ünsüz benzeşmesidir (öndamaksıl benzeşme). Bu nedenle doğru cevap D) Aşçı, yemeklere özenle baharat katıyordu. olarak kabul edilir.
