Soru:
Aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çizili kelime gruplarından hangisi diğerlerinden farklıdır?
- A) Çocuk, odasını düzenli tutmaya özen gösterirdi.
- B) Onun sağlam karakteri herkesin takdirini kazanmıştı.
- C) Yeni gelen öğretmen, sınıfı gözden geçirdi.
- D) Bu konuda seninle aynı fikirdeyim.
Çözüm:
💡 Soru, üçü kalıplaşmamış (gerçek anlamlı), biri kalıplaşmış (mecaz anlamlı) olan bir ifadeyi bulmamızı istiyor. "Farklı olan" yani tek başına diğerlerinden ayrılan ifadeyi bulacağız.
- ➡️ A Seçeneği: "düzenli tutmaya" → "Düzenli" ve "tutmak" kelimeleri gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. "Dağınıklığı önlemek, tertipli hale getirmek" anlamındadır. Mecaz yoktur. Kalıplaşmamıştır.
- ➡️ B Seçeneği: "sağlam karakteri" → "Sağlam" kelimesi burada mecaz anlamda kullanılmıştır. Fiziksel bir sağlamlık değil, "güvenilir, bozulmaz, ahlaklı" anlamı vardır. Ancak bu bir deyim değil, bir sıfat tamlamasıdır ve "sağlam" kelimesinin kendi başına mecaz anlamıdır. Grup olarak katı bir kalıp değildir. Esasında bu da kalıplaşmamış sayılabilir ama güçlü bir mecaz içerir. Netlik için diğerlerine bakalım.
- ➡️ C Seçeneği: "gözden geçirdi" → Bu bir deyimdir. Buradaki "gözden geçirmek", "incelemek, kontrol etmek, üzerinde bir daha durmak" anlamına gelir. Fiil, gerçek anlamından (göz organıyla bir şeyi geçirmek) tamamen uzaklaşmış ve kalıplaşmıştır. Açıkça kalıplaşmış bir kelime grubudur.
- ➡️ D Seçeneği: "aynı fikirdeyim" → "Aynı" ve "fikir" kelimeleri gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. "Görüş, düşünce birliği içinde olmak" anlamındadır. Mecaz yoktur. Kalıplaşmamıştır.
✅ Sonuç olarak, A, B ve D seçeneklerindeki ifadeler (B'nin mecazı kelime düzeyinde olsa da) deyimleşmiş, değişmez kalıplar değildir. C Seçeneği'ndeki "gözden geçirdi" ise net bir şekilde kalıplaşmış bir deyimdir. Bu nedenle farklı olan, yani kalıplaşmış olan ifade C Seçeneği'ndekidir.
