Soru:
"Ali, sınavda çok heyecanlandı." cümlesindeki fiilin çatı özelliği nedir? Fiilin kökünü ve aldığı eki dikkate alarak yorumlayınız.
Çözüm:
💡 Bu soruda fiilin hem köküne hem de aldığı e bakmamız isteniyor. Yüklem: "heyecanlandı".
- ➡️ 1. Adım: Fiilin Kökünü ve Yapısını İncele
Fiilin kökü "heyecan" ismidir. Bu isme "-lan" eki getirilerek "heyecanlan-" fiili türetilmiştir. Bu, fiilin isimden fiil yapan bir ek aldığını gösterir.
- ➡️ 2. Adım: Öznesine Göre Çatıyı Belirle
Özne "Ali"dir. İşi yapan da, işten etkilenen de öznenin kendisidir. Ali, heyecan duyma işini kendi üzerinde gerçekleştirmiştir. Fiil, "-n" dönüşlülük ekiyle türetilmiştir (heyecanlan-). Bu ek, işin özneye döndüğünü, öznenin işi kendi üzerinde yaptığını belirtir. Bu nedenle fiil dönüşlü çatılıdır.
- ➡️ 3. Adım: Nesnesine Göre Çatıyı Belirle
Dönüşlü fiiller genellikle nesne almaz. "Heyecanlandı" fiiline "neyi heyecanlandı?" veya "kimi heyecanlandı?" diye soramayız. Bu nedenle fiil geçişsizdir.
✅ Sonuç: "heyecanlandı" fiili, dönüşlü ve geçişsiz bir fiildir. İş, özne tarafından yapılmış ve yine öznenin kendi üzerinde geri dönmüştür.
