Soru:
"Türklerin İslamiyet'i kabulü, edebi türler ve temalar üzerinde köklü bir dönüşüm yaratmıştır." Bu dönüşümü, İslamiyet öncesi ve sonrası dönemlerden birer eser örneği vererek karşılaştırınız. Eserlerin temel temasını ve ait olduğu edebi türü de belirtiniz.
Çözüm:
💡 Karşılaştırma yapabilmek için her iki dönemin karakteristik özelliklerini iyi bilmek gerekir.
- ➡️ 1. Adım: İslamiyet Öncesi Eser Seçimi ve Analizi - Bu dönem için en tipik eser Orhun Yazıtları'dır. Türü: Söylev (Hitabet). Teması: Milli birlik ve beraberlik, devletin nasıl yönetilmesi gerektiği, halka hesap verme, kahramanlık, bağımsızlık ve Türk ulusuna öğütler. Daha çok dünyevi ve milli temalar ön plandadır.
- ➡️ 2. Adım: İslami Dönem Eser Seçimi ve Analizi - İlk İslami eserlerden Kutadgu Bilig örnek verilebilir. Türü: Siyasetname (Didaktik, Öğretici eser). Teması: İdeal insan ve ideal devlet yönetimi; adalet, mutluluk, akıl ve kanaatin sembolik kişilerle anlatılması. Burada temel tema, İslami değerler ve ahlak ile harmanlanmış bir devlet felsefesidir.
- ➡️ 3. Adım: Karşılaştırma ve Sonuç Çıkarma - Görüldüğü gibi, İslamiyet'in kabulüyle edebiyatımızın teması, "milli destani" bir söylemden, "evrensel ve dini-ahlaki" öğretiler içeren bir yapıya doğru evrilmiştir. Arap ve Fars edebiyatlarından yeni türler (siyasetname, mesnevi vb.) girmiştir.
✅ Sonuç: İslamiyet öncesi Orhun Yazıtları (Söylev, milli/dünyevi tema) ile İslami dönem Kutadgu Bilig (Siyasetname, dini-ahlaki ve evrensel tema) karşılaştırıldığında, din değişiminin edebiyatın içeriğini ve türlerini derinden etkilediği görülür.
