Doğada canlılar (bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar) ve cansız varlıklar (hava, su, toprak, ışık) bir arada bulunur. Bu varlıklar birbirleriyle sürekli bir etkileşim içindedir. Ekosistem ve habitat kavramları, bu etkileşimi anlamamızı sağlayan iki önemli terimdir.
Habitat, bir canlının yaşamını sürdürdüğü, barındığı, beslendiği ve ürediği doğal yaşam alanıdır. Yani bir canlının "adresi" gibi düşünülebilir.
Her canlı, kendisi için uygun olan habitatı seçer. Çünkü orada ihtiyaç duyduğu su, besin, sıcaklık ve barınak gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabilir.
Ekosistem ise daha geniş bir kavramdır. Belirli bir alandaki canlılar (bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar) ile bu canlıların yaşadığı ortamdaki cansız varlıkların (hava, su, toprak, ışık) oluşturduğu bir sistemdir. Bu sistemdeki canlı ve cansız varlıklar birbiriyle sürekli bir alışveriş ve etkileşim halindedir.
Habitat, ekosistemin bir parçasıdır. Bir ekosistemin içinde birçok farklı habitat bulunabilir.
Örnek: Bir orman ekosistemini düşünelim:
Tüm bu habitatlar ve içindeki canlılar, orman ekosistemini oluşturur.
Doğadaki bu dengeyi anlamak için hem habitatı hem de ekosistemi birlikte düşünmek gerekir. Birindeki bir değişiklik, diğerini de etkiler.
Soru 1: Bir grup öğrenci, okul bahçesinde küçük bir gölet ve çevresini inceleyerek bir ekosistem modeli oluşturuyor. Gölette balıklar ve kurbağalar, su kenarında sazlıklar, göletin çevresindeki ağaçlarda kuşlar ve sincaplar yaşıyor. Ayrıca toprakta solucanlar ve çeşitli böcekler bulunuyor.
Bu ekosistemdeki canlı ve cansız varlıklarla ilgili aşağıdaki öğrenci yorumlarından hangisi doğrudur?
a) Sazlıklar sadece kuşlar için barınak görevi görür.
b) Göldeki su miktarı, yalnızca balıkların popülasyonunu etkiler.
c) Topraktaki solucanlar, bitki artıklarını parçalayarak toprağın mineral bakımından zenginleşmesine katkı sağlar.
d) Ağaçlardaki sincapların yaşam alanı ile göldeki balıkların yaşam alanı aynı habitatı ifade eder.
Cevap: c
Çözüm: Solucanlar ayrıştırıcı canlılardandır. Ölü bitki ve hayvan artıklarını parçalayarak toprağın mineral dengesine katkıda bulunur. Diğer seçeneklerdeki ifadeler ekosistemdeki ilişkileri ve habitat kavramını doğru şekilde yansıtmamaktadır.
Soru 2: Aşağıdaki tabloda dört farklı canlının yaşadığı ortam ve bu ortamdaki temel ihtiyaçları verilmiştir.
• Kutup Ayısı: Buzullar, deniz, fok balığı
• Deve: Çöl, kum, dikenli bitkiler
• Yunus: Okyanus, balık sürüleri, açık deniz
• Karınca: Orman, toprak, bitki artıkları ve küçük böcekler
Buna göre, "habitat" kavramını en iyi açıklayan ifade aşağıdakilerden hangisidir?
a) Canlının beslendiği diğer canlı türleridir.
b) Canlının yaşamını sürdürebildiği, barındığı, beslendiği ve üreyebildiği doğal ortamdır.
c) Canlının yaşadığı bölgedeki tüm cansız faktörlerdir.
d) Canlının diğer türlerle olan besin rekabetidir.
Cevap: b
Çözüm: Habitat, bir canlının doğal olarak yaşadığı, barındığı ve üreyebildiği yerdir. Tabloda verilen tüm bilgiler (yaşam alanı ve ihtiyaçlar) bir bütün olarak habitat kavramını oluşturur.
Soru 3: Bir öğrenci, "Ekosistem" ve "Habitat" kavramlarını karşılaştıran bir afiş hazırlıyor. Afişte aşağıdaki bilgilerden hangisine yer verirse iki kavram arasındaki temel farkı doğru şekilde vurgulamış olur?
a) Ekosistem sadece kara parçalarını, habitat ise sucul yaşamı ifade eder.
b) Ekosistem, bir canlının yaşam alanıyken; habitat, canlıların birbiriyle olan ilişkisidir.
c) Habitat, bir canlının yaşadığı belirli alan; ekosistem ise canlılar ve cansız çevrenin oluşturduğu işlevsel bütündür.
d) Ekosistem ve habitat aynı anlama gelen iki farklı kelimedir.
Cevap: c
Çözüm: Habitat, belirli bir canlı türünün yaşadığı yerdir (örneğin, ağaçkakanın habitatı orman). Ekosistem ise hem habitatları hem de buradaki canlı-cansız varlıklar arasındaki madde ve enerji akışını içeren daha geniş ve
