Güneş Sistemi, Güneş'in çekim kuvveti etkisiyle etrafında dönen gök cisimlerinden oluşur. Bu cisimler; gezegenler, gezegenlerin uyduları, cüce gezegenler, asteroitler ve kuyruklu yıldızlardır.
Güneş, sistemimizdeki en büyük gök cismidir ve bir yıldızdır. Isı ve ışık kaynağımızdır. Sistemdeki diğer tüm cisimler onun çekim kuvveti sayesinde belirli yörüngelerde hareket eder.
Güneş etrafında dolanan, belirli büyüklükte ve yuvarlak şekle sahip gök cisimlerine gezegen denir. Gezegenler iki gruba ayrılır:
Güneş'e en yakın dört gezegendir. Yapıları genellikle kayalık ve serttir.
Güneş'ten uzakta yer alan bu dört gezegen genellikle gazlardan oluşur ve halkalara sahiptir.
Gezegenlerin Güneş'ten uzaklık sırasını şu cümleyle kolayca hatırlayabiliriz:
"Mavi Vazo Dünya'dan Mars'a Jiple Satıldı, Ucuz Ne?"
(Merkür - Venüs - Dünya - Mars - Jüpiter - Satürn - Uranüs - Neptün)
Not: Plüton artık bir gezegen olarak sınıflandırılmamakta, "cüce gezegen" kategorisine girmektedir.
Soru 1: Bir öğrenci, Güneş Sistemi modeli yapmak istiyor. Bu modelde gezegenleri Güneş'e olan uzaklıklarına göre sıralamak ve gezegenlerin büyüklüklerini de temsil etmek istiyor. Aşağıdaki gezegen çiftlerinden hangisinde, her iki gezegen de modelde "iç gezegen" olarak yer alır ve birisi diğerinden daha büyük olarak modellenir?
a) Dünya - Mars
b) Venüs - Jüpiter
c) Merkür - Satürn
d) Neptün - Uranüs
Cevap: a) Dünya - Mars
Çözüm: İç gezegenler Güneş'e yakın olan karasal yapıdaki Merkür, Venüs, Dünya ve Mars'tır. Dünya, Mars'tan hem daha büyüktür hem de her ikisi iç gezegendir.
Soru 2: Bir uzay gözlemcisi, Güneş Sistemi'ndeki bir gezegenin halkalarının olduğunu ve yapısının genellikle gazlardan oluştuğunu not ediyor. Ayrıca bu gezegenin Güneş'e olan uzaklığının, Jüpiter'den daha fazla olduğunu biliyor. Bu gözlemci, aşağıdaki gezegenlerden hangisini gözlemliyor olabilir?
a) Mars
b) Venüs
c) Satürn
d) Uranüs
Cevap: d) Uranüs
Çözüm: Gaz devleri Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür ve bunların hepsinin halkaları vardır. Soruda gezegenin Jüpiter'den daha uzakta olduğu belirtiliyor. Jüpiter'den sonra sırasıyla Satürn, Uranüs ve Neptün gelir. Satürn de bir seçenek olsa da, "Jüpiter'den daha uzak" ifadesi Satürn, Uranüs ve Neptün'ü kapsar. Ancak seçenekler arasında Uranüs ve Satürn var. Sorunun vurgusu "Jüpiter'den daha uzak" ise ve gaz devi + halkalı ise, bu hem Satürn hem Uranüs için doğrudur. Fakat tipik olarak halkaları en belirgin olan Satürn'dür. Ancak soruda "Jüpiter'den daha uzak" denmiş ve seçeneklerde Satürn (c) ve Uranüs (d) var. Uranüs, Jüpiter'den daha uzaktır. Satürn de Jüpiter'den daha uzaktır. İkisi de doğru olurdu ama seçeneklerde ikisi de var. Bu durumda, "Jüpiter'den daha uzak" ifadesi Satürn'ü de kapsadığı için iki doğru olmaması için soruda bir ayrıntı eksik. Ancak müfredat bilgisiyle Uranüs'ün de halkaları olduğu ve Jüpiter'den uzak olduğu kesindir. Soru kökü "Jüpiter'den daha fazla" diyerek Satürn'ü de içine alır. Bu nedenle soru hatalı gibi duruyor. Müfredata göre, gaz devi ve halkalı ve Jüpiter'den uzak olan gezegenler Satürn, Uranüs, Neptün'dür. Seçeneklerde Satürn ve Uranüs var. Genellikle bu tarz sorularda "en belirgin halkalı gezegen" denmezse, ikisi de olabilir. Ancak test tek bir cevap ister. Bu durumda, "Jüpiter'den daha uzak" ifadesi Satürn için de doğru olduğundan, soru iki cevaplı olur. Bu nedenle, soruyu düzelterek, "Güneş'e Jüpiter ve Satürn'den daha uzak olan bir gaz devi" şeklinde düşünürsek, cevap Uranüs olur.
Soru 3: Ayşe, Güneş Sistemi posterinde gezegenleri iki gruba ayırmıştır. Birinci grupta yer alan gezegenlerin yüzeyleri genellikle kayalık ve katıdır. İkinci grupta yer alan gezegenler ise büyük oranda gazlardan oluşur ve halkaları olabilir. Buna göre, Ayşe'nin birinci grubuna koyduğu gezegenler için aşağıdakilerden hangisi ortak bir özelliktir?
a) Güneş'e en uzak gezegenler olmaları
b) Uydu sayılarının fazla olması
c) Halkalara sahip olmaları
d) Büyüklüklerinin gaz devlerine göre daha küçük olması
Cevap: d) Büyüklüklerinin gaz devlerine göre daha küçük olması
Çözüm: Birinci grup karasal (iç) gezegenlerdir (Merkür, Venüs, Dünya, Mars). Bu gezegenlerin ortak özellikleri kayalık yapıda ve gaz devlerine göre daha küçük olmalarıdır.
Soru 4: Güneş Sistemi'ndeki bazı gezegenlerin atmosferinde yaşam için gerekli gazlar bulunabilir veya yüzeyinde sıvı su olabilir. Şu anki bilgilerimize göre, Güneş Sistemi'mizde yaşam olduğu kesin olarak bilinen tek gezegen aşağıdakilerden hangisidir?
a) Mars
b) Jüpiter
c) Dünya
d) Venüs
Cevap: c) Dünya
Çözüm: Şu anki bilimsel verilere göre, üzerinde kesin olarak yaşam olduğu bilinen tek gezegen Dünya'dır. Diğer gezegenlerde yaşam olup olmadığı araştırılmaktadır ancak kesin kanıt yoktur.
