Harita, yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün, belli bir ölçek dahilinde kuşbakışı görünüşünün bir düzlem üzerine aktarılmış halidir.
Kuşbakışı demek, bir yerin yukarıdan, gökyüzünden bir kuş gibi bakıyormuş gibi görülmesi demektir. Bu sayede bir yerin tamamını aynı anda görebiliriz.
Bir haritanın doğru ve kolay anlaşılır olması için üzerinde bulunması gereken temel bölümlere harita unsurları denir.
Haritanın neyi gösterdiğini, konusunu belirten kısa ve açıklayıcı isimdir. Genellikle haritanın en üstünde, büyük punto ile yazılır. Örneğin: "Türkiye Fiziki Haritası".
Yeryüzündeki bir uzunluğun harita üzerinde ne kadar küçültüldüğünü gösteren orandır. İki çeşit ölçek vardır:
Haritanın hangi yönünün kuzeyi gösterdiğini belirten oktur. Haritanın sağ üst veya sol üst köşesinde bulunur. Yön oku olmayan haritalarda, haritanın üst kenarı her zaman KUZEY kabul edilir.
Harita üzerinde kullanılan renklerin ve sembollerin ne anlama geldiğini açıklayan bölümdür. Örneğin, yeşil rengin ovaları, mavinin denizleri, kahverenginin dağları gösterdiğini lejanttan öğreniriz.
Harita üzerindeki bir noktanın yerini net olarak belirlememizi sağlayan, enlem ve boylamlardan oluşan çizgiler ağıdır. Dünya'nın etrafını saran hayali çizgilerdir.
Haritanın sınırlarını belirleyen iç içe geçmiş ince ve kalın çizgilerdir. Haritayı çevreler.
Bir haritayı doğru okuyup anlayabilmek için bu unsurların hepsine dikkat etmeliyiz. Başlık konuyu, ölçek uzaklıkları, yön oku yönü, lejant ise renk ve işaretlerin anlamını söyler.
Soru 1: Sosyal Bilgiler dersinde öğretmen, "Bir dünya haritası üzerinde Türkiye'yi gösterirken haritanın bir köşesinde küçük bir kutu içinde daha büyük ölçekli bir harita görürsünüz. Bu, ana haritada yer alan bir bölgeyi daha ayrıntılı göstermek için kullanılır." demiştir.
Öğretmenin bahsettiği bu harita unsuru aşağıdakilerden hangisidir?
a) Lejant b) Başlık c) Ölçek d) Çerçeve
Cevap: a) Lejant
Çözüm: Lejant, haritalarda kullanılan sembol ve işaretlerin ne anlama geldiğini açıklayan bölümdür. Soruda tanımı yapılan, bir bölgeyi büyütüp ayrıntılı gösteren harita parçası da lejant içinde yer alan bir unsur olarak değerlendirilebilir, ancak harita unsurları arasında bu işleviyle doğrudan "lejant" kavramıyla ilişkilidir. Başlık haritanın konusunu, ölçek küçültme oranını, çerçeve ise haritanın sınırlarını belirtir.
Soru 2: Bir fiziki haritayı inceleyen Zeynep, haritanın alt kısmında "1 : 500.000" yazısını görüyor. Aynı harita üzerinde iki şehir arasındaki uzaklığı 8 cm olarak ölçüyor.
Buna göre, bu iki şehir arasındaki gerçek uzaklık kaç kilometredir?
a) 4 km b) 25 km c) 40 km d) 400 km
Cevap: c) 40 km
Çözüm: Ölçek: 1 / 500.000 demektir. Haritadaki 1 cm, gerçekte 500.000 cm'ye eşittir. 500.000 cm = 5 km eder. O halde haritadaki 1 cm = 5 km'dir. Zeynep 8 cm ölçtüğüne göre, Gerçek Uzaklık = 8 x 5 km = 40 km'dir.
Soru 3: Harita yapımında kullanılan temel unsurlardan biri olan "başlık" ile ilgili aşağıdaki öğrencilerden hangisinin söylediği yanlıştır?
a) Mert: "Haritanın konusunu belirtir."
b) Sude: "Haritanın nereyi gösterdiğini anlamamızı sağlar."
c) Can: "Haritanın hangi tarihte çizildiğini gösterir."
d) Elif: "Haritanın en üstünde, dikkat çekecek şekilde yazılır."
Cevap: c) Can
Çözüm: Haritanın başlığı, haritanın konusunu (örneğin, "Türkiye Fiziki Haritası") ve genellikle nereyi gösterdiğini belirtir. Dikkat çekici bir yerde, genellikle üst kısımda bulunur. Ancak, haritanın çizilme tarihi "tarih" veya "yayım tarihi" adı verilen ayrı bir unsurdur, başlıkla karıştırılmamalıdır. Bu nedenle Can'ın söylediği bilgi yanlıştır.
Soru 4: Bir grup öğrenci, okul bahçesinin krokisini çizmek istiyor. Kroki ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
a) Kuşbakışı görünümü gösterir ve ölçek kullanılmaz.
b) Gerçek uzunluklar, hassas bir şekilde ölçekli olarak aktarılır.
c) Sadece ülkeleri ve kıtaları göstermek için kullanılır.
d) Yön oku, lejant ve çerçeve gibi tüm harita unsurlar
