Belgrad Antlaşması (1739) (Gerileme döneminin en karlı antlaşması)

Question

Rusya'nın Azak Kalesi'ni geri almasına rağmen bu antlaşmayla Karadeniz'in Osmanlı gölü olduğu resmen kabul edildi. Fransa'nın arabuluculuğu sayesinde toprak kaybı az olmuş ama yine de Belgrad gibi önemli bir kale kaybedildi. Karlı sayılmasının nedeni, o dönem için büyük bir hezimet beklenirken nispeten hafif şartlarla çıkılması.

Answer 1

# 📜 Belgrad Antlaşması (1739): Gerileme Döneminin En Karlı Antlaşması

🌍 Tarihsel Arka Plan: Antlaşmaya Giden Yol

1735-1739 yılları arasında yaşanan Osmanlı-Avusturya-Rusya Savaşı, Osmanlı Devleti için kritik bir dönemi temsil eder. Bu savaş, özellikle Prut Antlaşması (1711) sonrasında kaybedilen toprakların geri alınması umuduyla başlamış, ancak başlangıçta Osmanlı ordusu için ağır yenilgilerle sonuçlanmıştı. 1737'de Avusturya'nın da savaşa dahil olmasıyla cephe genişlemiş, ancak sadrazam Yeğen Mehmed Paşa'nın beceriksiz yönetimi nedeniyle önemli kaleler kaybedilmişti.

⚔️ Savaşın Seyri ve Diplomasinin Devreye Girmesi

Durumun kötüye gitmesi üzerine, Fransız elçisi Marki de Villeneuve arabuluculuk teklif etti. Fransa'nın bu girişimi tamamen kendi çıkarları doğrultusundaydı: Avusturya'yı zayıflatmak ve Osmanlı ile ticari ilişkilerini güçlendirmek. Bu sırada, tahta yeni çıkan I. Mahmud, tecrübeli devlet adamı Koca Ragıp Paşa'yı sadrazam yaparak durumu tersine çevirmeyi başardı.

🎯 Osmanlı'nın Askeri Başarıları:

• 🇷🇸 Hisarcık Muharebesi (1739): Avusturya ordusuna karşı kesin zafer.
• 🏰 Belgrad'ın Kuşatılması: Stratejik önemi yüksek Belgrad kalesinin geri alınması.
• 🇷🇺 Rus Cephesinde Denge: Rus ordusunun ilerleyişinin durdurulması.

📜 Antlaşmanın Maddeleri ve Kazanımlar

🤝 Osmanlı-Avusturya Antlaşması (18 Eylül 1739)

• Belgrad ve Semendire kaleleri Osmanlı'ya geri verildi.
• Avusturya, 1718'de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile elde ettiği tüm topraklardan (Sırbistan'ın büyük kısmı, Belgrad, Batı Eflak) çekildi.
• Sınır, Tuna ve Sava nehirleri hattına çekildi.
• Azak Kalesi hariç, Rusya'nın işgal ettiği topraklar Osmanlı'da kaldı.

⚓ Osmanlı-Rusya Antlaşması (3 Ekim 1739)

• Ruslar, işgal ettikleri Kırım ve Besarabya'dan çekildi.
• Rusya, Karadeniz'de donanma bulunduramayacak, ticaretini ancak Osmanlı gemileriyle yürütebilecekti.
• Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Rusya'ya bırakıldı, ancak etrafındaki bölge Osmanlı'da kaldı.

💎 Antlaşmanın "En Karlı" Olarak Nitelenmesinin Nedenleri

✅ Jeopolitik Kazanımlar:

Osmanlı, Pasarofça ile kaybettiği toprakların büyük kısmını geri aldı. Özellikle Belgrad'ın geri alınması, Tuna hattındaki savunmayı güçlendirdi.

✅ Askeri ve Psikolojik Etki:

"Gerileme Dönemi" olarak adlandırılan bir evrede, iki büyük Avrupa gücüne karşı diplomatik ve askeri bir başarı elde edilmesi, morali yükseltti ve devletin toparlanabileceği inancını güçlendirdi.

✅ Karadeniz'in Güvenliği:

Rusya'nın Karadeniz'de donanma bulundurmasının yasaklanması, Osmanlı'nın bu iç denizdeki mutlak hakimiyetini 1768'e kadar korumasını sağladı. Bu, stratejik bir zaferdi.

✅ Diplomasinin Gücü:

Antlaşma, askeri başarının yanında diplomatik becerinin (Fransa'nın arabuluculuğu ve Koca Ragıp Paşa'nın diplomasisi) önemini gösterdi.

⚠️ Antlaşmanın Sınırları ve Uzun Vadeli Sonuçları

• 🔁 Antlaşma, geçici bir soluklanma sağladı; köklü reformlar yapılamadı.
• ⏳ Rusya için Karadeniz yasağı kalıcı olmadı; 1768-1774 savaşı sonunda Küçük Kaynarca ile kırıldı.
• 🤝 Fransa'ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi, bu da Fransız nüfuzunu artırdı.
• 📉 Antlaşma, Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü koruma yeteneğini gösterdi, ancak gerileme sürecini durduramadı.

🎬 Sonuç ve Tarihsel Değerlendirme

Belgrad Antlaşması, Osmanlı diplomasi tarihinde özel bir yere sahiptir. Kaybedilen toprakların büyük ölçüde geri alınması, düşmanın önemli kısıtlamalara tabi tutulması ve devletin itibarının korunması açısından, özellikle 18. yüzyıl şartlarında "en karlı" olarak nitelendirilmesini haklı çıkarır. Bu antlaşma, Osmanlı Devleti'nin hala direnç gücü ve diplomatik manevra kabiliyeti olduğunu göstermiş, ancak ne yazık ki bu başarı, köklü bir modernleşme hamlesine dönüştürülememiştir. Tarihçiler için Belgrad Antlaşması, gerilemenin içinde parlayan bir diplomatik zafer, ancak aynı zamanda kaçırılmış bir fırsatın da hikayesidir.