Zekat kimlere verilmez (Anne, Baba, Eş, Çocuklar)

Question

Ailemizden olan anne, baba, eş ve çocuklarımıza zekât veremiyoruz. Bunun sebebi, onların geçim zaten bizim üzerimizde farz olmasıdır. Ancak diğer yakın akrabalarımıza (kardeş, amca, hala vb.) verebiliyoruz.

Answer 1

🕌 Zekat Kimlere Verilmez? (Anne, Baba, Eş, Çocuklar)

Zekat, İslam'ın beş temel şartından biri olup, belirli bir malî birikime sahip Müslümanların, yılda bir kez belirli kişilere vermekle yükümlü olduğu malî bir ibadettir. Ancak, zekatın verileceği kişiler hususiyetle belirlenmiştir. Bu yazımızda, özellikle aile fertleri bağlamında zekatın kimlere verilemeyeceğini detaylıca ele alacağız.

📜 Zekatın Genel Şartları ve Verilecek Kimseler

Kur'an-ı Kerim'de Tevbe Suresi 60. ayette zekat verilebilecek sekiz sınıf belirtilmiştir: Fakirler, miskinler, zekat toplayan memurlar, kalpleri İslam'a ısındırılmak istenenler, köleler, borçlular, Allah yolunda cihat edenler ve yolda kalmış kişiler. Bu sınıfların dışında kalanlara ve bazı özel durumlardaki yakınlara zekat verilmesi caiz değildir.

🚫 Zekat Verilmeyen Yakın Akraba Grupları

Zekat, kişinin kendi mal varlığını artırmak veya maddi yükümlülüklerini azaltmak amacıyla kullanılamaz. Bu sebeple, kişinin bakmakla yükümlü olduğu kimselere zekat vermesi geçerli değildir.

👨‍👩‍👧‍👦 1. Usul ve Fürû (Yukarı ve Aşağı Doğru Soy)

• ✅ Anne ve Baba: Kişi, anne ve babasına zekat veremez. Çünkü onların geçimini sağlamak, çocuğun dinî ve ahlakî sorumluluğudur. Zekat vererek bu yükümlülükten kurtulmak amaçlanamaz. Ancak, anne-baba fakir ise, onlara nafaka olarak yardım etmek farzdır.
• ✅ Büyükanne ve Büyükbaba: Aynı mantıkla, dede ve ninelere de zekat verilmez. Onların ihtiyaçları da kişinin sorumluluğundadır.
• ✅ Çocuklar ve Torunlar: Kişinin küçük ya da reşit olsun, evli olsun olmasın, kendi çocuklarına ve torunlarına zekat verilmez. Onların ihtiyaçlarını karşılamak da ebeveynin/ dedenin sorumluluğundadır.

💑 2. Eş (Hanım veya Koca)

Kişi, eşine zekat veremez. Nikah akdi ile taraflar birbirinin geçim yükümlülüğünü üstlenir. Koca, hanımının; hanım da (belirli şartlarda) kocasının ihtiyaçlarını karşılamakla mükelleftir. Eşler birbirine zekat verse, bu aslında kendi malını kendi sorumluluğundaki birine aktarmak anlamına gelir ve ibadetin amacına aykırıdır.

💡 Kimlere Verilebilir? - Önemli İstisna ve Tavsiyeler

• 🔄 Diğer Akrabalar: Kişinin bakmakla yükümlü olmadığı fakir akrabalarına (kardeş, yeğen, hala, dayı, amca gibi) zekat vermek caizdir ve daha faziletlidir. Hem zekat borcu ödenir, hem de sıla-i rahim görevi yerine getirilmiş olur.
• 🎓 Eğitim Masrafları: Çocuğunun veya eşinin temel ihtiyaçları dışındaki masrafları (örneğin ekstra kurs, lüks sayılabilecek bir eğitim) için onlara zekat fonundan para ayırmak doğru değildir. Ancak, bu masraflar için ayrı bir birikim veya helal kazanç kullanılmalıdır.
• 🤝 Dolaylı Yollar: Örneğin, fakir bir kardeşe zekat verilebilir. O kardeş de, isteyerek ve kendi rızasıyla, sizin çocuğunuza hediye veya eğitim yardımı yapabilir. Ancak burada herhangi bir yönlendirme veya şart koşma olmamalı, işlemler birbirinden bağımsız ve samimi olmalıdır.

📚 Sonuç ve Hatırlatma

Zekat, yalnızca maddi bir transfer değil, deruni bir ibadet ve sosyal dayanışma aracıdır. Verilecek yerin doğru tayini, bu ibadetin sahih olması için şarttır. Anne, baba, eş ve çocuklar kişinin bakmakla yükümlü olduğu kimseler olduğu için, onlara zekat verilmesi İslam fıkhında kabul edilmemiştir. Bu konuda şüpheye düşüldüğünde, en doğru bilgi için bir din alimine veya Diyanet İşleri Başkanlığı'nın ilgili yayınlarına müracaat etmek gereklidir.

“Mallarınızı aranızda batıl (haksız) sebeplerle yemeyin. İnsanların mallarından bir kısmını bile bile günah ile yemeniz için, o malları hakimlere (yetkililere) vermeyin.” (Bakara Suresi, 188. Ayet Meali)