🎓 Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti (Uygurlar) Test 1 - Ders Notu
Bu ders notu, Uygurların Türk tarihinde neden bu kadar önemli olduğunu, yerleşik hayata geçişlerinin sonuçlarını ve Uygur kültürünün temel özelliklerini anlamana yardımcı olacak. Testte karşılaşabileceğin ana konuları sade bir dille ele alacağız.
📌 Uygurların Ortaya Çıkışı ve Yerleşik Hayata Geçişleri
Uygurlar, Köktürk Devleti'nin yıkılmasından sonra kurulan önemli bir Türk devletidir. Onları diğer Türk devletlerinden ayıran en temel özellik, göçebe yaşam tarzından vazgeçip yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olmalarıdır.
- 📝 Kuruluş: Uygur Devleti, 745 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Başkenti Ordu-balık (Karabalgasun) idi.
- 💡 Dönüm Noktası: Uygurlar, Bögü Kağan döneminde (759-780) Maniheizm dinini kabul ettiler. Bu din, savaşmayı ve et yemeyi yasakladığı için Uygurların yaşam tarzında köklü değişikliklere yol açtı.
- 🏡 Yerleşik Hayat: Maniheizm'in etkisiyle savaşçı özelliklerini kaybeden Uygurlar, şehirler kurmaya, tarım yapmaya ve sanatla uğraşmaya başladılar. Bu, Türk tarihinde bir ilkti.
⚠️ Dikkat: Maniheizm'in kabulü, Uygurların hem kültürel gelişimini hızlandırmış hem de savaşçı kimliklerini zayıflatmıştır. Bu durum, devletin sonraki dönemlerde dış saldırılara karşı direncini etkilemiştir.
📌 Uygur Devleti'nin Özellikleri ve Yönetimi
Yerleşik hayata geçişle birlikte Uygurların devlet yapısında ve sosyal yaşamında önemli değişimler yaşandı. Şehir yaşamı ve tarım, yeni bir düzenin kapılarını araladı.
- 🏙️ Şehircilik: Yerleşik yaşamla birlikte Ordu-balık, Beşbalık, Koço gibi önemli şehirler kurdular. Bu şehirler, mimari ve sanat eserleriyle doluydu.
- 🌾 Ekonomi: Tarım, Uygur ekonomisinin temelini oluşturdu. Sulama kanalları inşa ederek verimli toprakları işlediler. Hayvancılık ise eski önemini yitirdi.
- 📈 Ticaret: İpek Yolu üzerinde önemli bir konuma sahip olan Uygurlar, Çin ile yoğun ticaret yaptılar. Bu durum, onların zenginleşmesini sağladı.
- 📜 Hukuk: Yerleşik yaşam, yazılı hukuk kurallarının gelişmesine zemin hazırladı.
📌 Uygurlarda Kültür, Sanat ve Edebiyat
Uygurlar, yerleşik hayata geçişleriyle birlikte Türk kültür ve sanatına eşsiz katkılarda bulunmuşlardır. Özellikle mimari, resim ve matbaacılık alanında önemli eserler verdiler.
- 🎨 Sanat: Tapınak ve saray duvarlarına freskler (duvar resimleri) ve minyatürler yaptılar. Uygur resim sanatı, Orta Asya'da önemli bir yere sahiptir.
- 🏛️ Mimari: Şehir planlamacılığı, tapınaklar (stupa), saraylar ve evler inşa ettiler. Kerpiç ve tuğla mimarisinde ustalaştılar.
- 📚 Edebiyat ve Yazı: Soğd alfabesinden esinlenerek kendi Uygur alfabesini oluşturdular. Maniheist ve Budist eserleri kendi dillerine çevirdiler. Hikayeler, şiirler ve dini metinler yazdılar.
- 🖨️ Matbaacılık: Bilinen ilk hareketli harf sistemini kullanan topluluklardan biridir. Ahşap kalıplarla baskı tekniğini geliştirmişlerdir. Bu, bilginin yayılmasında büyük rol oynadı.
💡 İpucu: Uygurların matbaacılığı kullanması, bilginin ve kültürün daha geniş kitlelere ulaşmasına olanak sağlamıştır. Bu, o dönem için oldukça ileri bir teknolojiydi.
📌 Uygurların Dini Yaşamı
Uygurların din anlayışı, onların yaşam biçimlerini ve kültürel gelişimlerini doğrudan etkilemiştir.
- 🙏 Maniheizm: Bögü Kağan döneminde resmi din olarak kabul edildi. Bu din, et yemeği ve savaşmayı yasaklayarak Uygurların daha barışçıl ve sanatsal bir yaşama yönelmesini sağladı.
- 🧘 Budizm: Maniheizm'in yanı sıra Budizm de Uygurlar arasında yaygınlaşmıştır. Özellikle Doğu Türkistan Uygurları arasında Budizm büyük etki yaratmıştır.
- 🌌 Gök Tanrı İnancı: Maniheizm ve Budizm'in kabulüne rağmen, eski Türk inancı olan Gök Tanrı inancının izleri tamamen silinmemiştir.
📌 Uygur Devleti'nin Sonu ve Mirası
Uygur Devleti, güçlü bir kültürel miras bırakmasına rağmen, siyasi olarak uzun ömürlü olamadı.
- ⚔️ Yıkılış: 840 yılında Kırgız saldırıları sonucunda Uygur Devleti yıkıldı.
- 🌍 Bölünme: Yıkılışın ardından Uygurlar, farklı bölgelere göç ederek yeni devletler kurdular. Bunlardan en önemlileri Kansu (Sarı) Uygur Devleti ve Doğu Türkistan (Turfan) Uygur Devleti'dir.
- 🌟 Mirası: Uygurlar, Türk tarihinde yerleşik hayata geçişin, şehirleşmenin, matbaacılığın ve zengin bir sanat anlayışının öncüsü olmuşlardır. Kültürel mirasları günümüzde de önemini korumaktadır.
📝 Bu konuları iyi anladığında, Uygurlar hakkındaki test sorularını kolaylıkla çözebilirsin. Başarılar dilerim!
