Soru:
Psikolojide "dijital bağımlılık", bireyin internet, oyun veya sosyal medya kullanımı üzerinde kontrolünü kaybetmesi ve bu davranışı olumsuz sonuçlarına rağmen sürdürmesi olarak tanımlanır. Operant (Edimsel) Koşullanma ilkelerini kullanarak, bir sosyal medya uygulamasının "beğeni" ve "bildirim" sistemlerinin dijital bağımlılığı nasıl pekiştirdiğini açıklayın.
Çözüm:
💡 Operant koşullanma, davranışların sonuçlarına göre şekillendiğini söyler. Sosyal medya, bu ilkeleri ustalıkla kullanır.
- ➡️ Adım 1: Pekiştireç Türlerini Tanımla - Olumlu Pekiştireç: Hoş bir uyaranın eklenmesiyle davranışın güçlenmesi (yemek vermek). Negatif Pekiştireç: Hoş olmayan bir uyaranın ortadan kalkmasıyla davranışın güçlenmesi (ağrı kesici almak).
- ➡️ Adım 2: Beğeni Sistemini Analiz Et - Kullanıcı bir paylaşım yaptığında (davranış), gelen beğeniler ve olumlu yorumlar birer olumlu pekiştireçtir. Bu ödüller, paylaşım yapma davranışını güçlendirir. Kullanıcı, aynı ödülü tekrar almak umuduyla sürekli paylaşım yapmaya başlar.
- ➡️ Adım 3: Bildirim Sistemini Analiz Et - Kullanıcıyı uygulamaya çeken itici güç, sosyal onay eksikliği veya bir şeyleri kaçırma korkusudur (FOMO). Bu, hoş olmayan bir duygudur. Kullanıcı uygulamayı açıp bildirimleri kontrol ettiğinde (davranış), bu belirsizlik ve kaygı ortadan kalkar. Bu da negatif pekiştireç işlevi görerek "bildirim kontrol etme" davranışını pekiştirir.
- ➡️ Adım 4: Değişken Oranlı Pekiştirme Programını Açıkla - En güçlü pekiştirme şeklidir. Ödüllerin (beğeni/bildirim) ne zaman geleceği belli değildir. Bir sonraki kaydırmada ilginç bir içerik veya bir sonraki paylaşımda çok sayıda beğeni gelebilir. Bu "kumar makinesi etkisi", davranışı en dirençli hale getirir ve bağımlılık potansiyelini artırır.
✅ Sonuç: Sosyal medya, olumlu pekiştireç (beğeniler), negatif pekiştireç (FOMO'yu giderme) ve en önemlisi değişken oranlı pekiştirme programı (öngörülemez bildirimler) ile kullanıcı davranışını şekillendirerek dijital bağımlılığa zemin hazırlar.
