Soru:
Bir sosyal medya platformu, kullanıcılarının davranışlarını analiz etmek ve onlara kişiselleştirilmiş içerik sunmak için yapay zeka algoritmaları kullanmaktadır. Bu durum, kullanıcıların özgür irade ve özerklik kavramlarını nasıl etkileyebilir? Aşağıdaki kavramlardan hangisi bu durumu en iyi açıklar?
- A) Teknoloji Determinizmi
- B) Panoptikon
- C) Yapay Bilinç
- D) Dijital Göçebelik
Çözüm:
💡 Bu soru, bilişim teknolojilerinin bireyin özerkliği üzerindeki etkisini anlamamızı istiyor. Adım adım ilerleyelim.
- ➡️ Birinci Adım: Soruda, bir teknoloji şirketinin kullanıcı davranışlarını izleyip analiz ettiği ve bu analize dayanarak onların kararlarını (ne görecekleri) etkilediği vurgulanıyor.
- ➡️ İkinci Adım: Bu, bireyin seçimlerinin dışarıdan manipüle edildiği bir gözetim ve kontrol mekanizmasına işaret eder. Özgür irade, dışarıdan bu kadar güçlü bir müdahale olduğunda zayıflar.
- ➡️ Üçüncü Adım: Seçenekleri inceleyelim. Panoptikon, filozof Jeremy Bentham'ın tasarladığı ve Michel Foucault'nun modern gözetim toplumunu analiz etmek için kullandığı bir hapishane modelidir. Merkezi bir gözetleyicinin, mahkumları sürekli izleyebileceği ancak mahkumların onu görmediği bir yapıdır. Bu durum, mahkumların kendi kendilerini disipline etmelerine yol açar.
- ➡️ Dördüncü Adım: Sosyal medya algoritmaları da benzer bir işlev görür. Kullanıcılar "izlendiklerini" bilirler ama bu izlemenin ne zaman ve nasıl gerçekleştiğini tam olarak bilemezler. Bu belirsizlik, kullanıcıların kendi davranışlarını "kabul edilebilir" veya "algoritmanın hoşuna gidecek" şekilde otosansür uygulayarak değiştirmesine neden olabilir. Bu da özerklik kaybına işaret eder.
✅ Sonuç olarak, bu sürekli ve görünmez gözetim durumunu en iyi açıklayan kavram B) Panoptikon'dur.
