Soru:
"Sokaklar, belediye ekipleri tarafından temizlendi." ve "Sokaklar, sabaha karşı temizlendi." cümlelerini karşılaştırarak, hangisinde "Sokaklar" öğesinin sözde özne olduğunu belirleyiniz.
Çözüm:
💡 İki cümle de benzer görünebilir, ancak özne-nesne ilişkisi açısından kritik bir fark vardır.
- ➡️ İlk Cümle: "Sokaklar, belediye ekipleri tarafından temizlendi."
- Yüklem "temizlendi", edilgen çatılıdır.
- Ancak, işi yapan "belediye ekipleri" "tarafından" edatıyla cümlede belirtilmiştir.
- Bu durumda, "Sokaklar" yine özne gibi durur ama aslında "neyin temizlendiği" sorusuna cevap verir, yani nesne görevindedir. İşi yapan belli olduğu için "Sokaklar"a sözde özne diyebiliriz. Ancak "tarafından" ifadesi gerçek faili gösterdiği için vurgu sözde özneden çok failedir.
- ➡️ İkinci Cümle: "Sokaklar, sabaha karşı temizlendi."
- Yüklem yine edilgen çatılı "temizlendi" fiilidir.
- Bu cümlede ise sokakları temizleyen (fail) açıkça belirtilmemiştir.
- "Sokaklar" özne gibi görünür ama gerçekte temizlenen şeydir. İşi yapan belli olmadığı için "Sokaklar"ın sözde özne olduğu çok daha net ve klasik bir örnektir.
✅ Sonuç: Her iki cümlede de "Sokaklar" sözde öznedir. Ancak, failin (işi yapanın) belirtilmediği ikinci cümle, sözde öznenin en tipik ve saf halidir.
