Soru:
"Biz dünən çox işladık." cümlesi hangi Türk şivesine aittir? Bu şivenin Türkiye Türkçesinden farklı olan iki özelliğini, cümle üzerinden göstererek açıklayınız.
Çözüm:
💡 Cümleyi kelime kelime inceleyerek şiveyi ve özelliklerini tespit edelim.
- ➡️ 1. Adım: Şiveyi Belirle: "dünən" (dün) ve "işladık" (çalıştık) kelimeleri, bu cümlenin Azeri Türkçesine ait olduğunu gösteren tipik işaretlerdir.
- ➡️ 2. Adım: Birinci Özelliği Açıkla (Ses Farkı):
- Türkiye Türkçesinde "dün" olan kelime, Azeri Türkçesinde "dünən"dir. Burada "n" sesinin eklenmesi ve kelime sonundaki ses değişimi bir ses farkıdır.
- Ayrıca "çok" yerine "çox" denmesi de (o sesinin uzun okunması/ayrı yazılması) bir ses özelliğidir.
- ➡️ 3. Adım: İkinci Özelliği Açıkla (Fiil Çekimi/Ek Farkı):
- Türkiye Türkçesinde "çalıştık" olan fiil, Azeri Türkçesinde "işladık" şeklindedir. Buradaki temel fark, fiil kökünün ("işla-") yanı sıra, görülen geçmiş zaman ekinin ("-dı") ünlü uyumuna göre değişimidir. "işla-dı-k" → "işladık". Bu, çekim eki ve fiil yapısındaki bir farklılıktır. Ayrıca "çalış-" fiili yerine "işle-" kökünün kullanılması da bir sözcük dağarcığı farkı olarak değerlendirilebilir.
✅ Sonuç: Cümle Azeri Türkçesine aittir. Bu şivenin Türkiye Türkçesinden farklı iki önemli özelliği; 1) Kendine has ses değişimleri ("dün" → "dünən") ve 2) Fiil çekimlerindeki ve sözcük dağarcığındaki farklılıklardır ("çalıştık" → "işladık").
