Soru:
Bir gazelin matla ve makta beyitlerini tanımlayınız. Aşağıda Fuzûlî'ye ait bir gazelin ilk ve son beyitleri verilmiştir. Hangisi matla, hangisi makta beytidir?
A: "Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır"
B: "Menem Fuzûlî âh etmege pinhân ü aşikâr meded"
Çözüm:
🎯 Gazelin yapısal unsurlarını adım adım inceleyelim.
- ➡️ Birinci Adım - Tanımlar:
- Matla: Gazelin ilk beyitidir ve her iki dizesi de kendi arasında kafiyelidir (\(a-a\)). "Doğuş yeri" anlamına gelir.
- Makta: Gazelin son beyitidir. Şairin mahlasını (takma adını) taşıdığı için önemlidir. "Kesilme, bitiş yeri" demektir.
- ➡️ İkinci Adım - Beyitleri İnceleme:
- A Beyti: "Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır" - Bu beyit, gazelin başlangıcını hissettirmektedir ve şairin mahlasını (Fuzûlî) içermektedir. Ancak, matla beyitleri genellikle mahlastan önce gelir. Bu, gazelin ortasında veya sonunda da olabilir. Kafiye şemasına bakmak gerekir. Burada "rüsvâdır" ile "a" sesi kullanılmış.
- B Beyti: "Menem Fuzûlî âh etmege pinhân ü aşikâr meded" - Bu beyit, bir yakarış ve bitiş ifadesi taşımaktadır. Açıkça şairin mahlasını ("Menem Fuzûlî" - Ben Fuzûlî'yim) söyleyerek sonlandırmaktadır. Bu, tipik bir makta beyitidir.
- ➡️ Üçüncü Adım - Sonuçlandırma: B beyti mahlası açıkça belirttiği ve sonlandırıcı bir ifade taşıdığı için makta'dır. A beyiti ise gazelin ilk beyiti olarak kabul edilebilir ve bu durumda matla'dır.
✅ Sonuç: A Beyti = Matla, B Beyti = Makta'dır.
