Vücudumuz, bir makine gibi birçok farklı sistemin uyum içinde çalışmasıyla hayatta kalır. Bu sistemlerin düzgün çalışmasını sağlayan, onları yöneten ve kontrol eden yapılara denetleyici ve düzenleyici sistemler denir. Bu sistemler, vücudumuzun iç dengesini (homeostazi) korumaktan sorumludur.
Sinir sistemi, vücudumuzun en hızlı çalışan denetleyici sistemidir. Çevremizdeki değişikliklere anında tepki vermemizi sağlar. Örneğin, elimiz sıcak bir cisme değdiğinde hemen çekmemizin nedeni sinir sistemidir.
Sinir sisteminin temel yapı taşına nöron (sinir hücresi) denir.
İç salgı bezleri, hormon adı verilen kimyasal salgıları doğrudan kana salgılar. Hormonlar kan yoluyla vücuda dağılır ve hedef organlara giderek büyüme, üreme, metabolizma gibi yavaş ve uzun süreli süreçleri düzenler.
Önemli iç salgı bezleri ve görevleri:
Bu iki sistem birbirinden bağımsız değildir; sürekli iletişim halindedir ve birbirlerini desteklerler.
Örnek: Aniden karşınıza bir köpek çıktı. Bu durumda;
Bu örnekte, hızlı tepki veren sinir sistemi ile uzun süreli etkili olan hormon sistemi birlikte çalışarak sizi hazır hale getirmiştir.
Özetle: Sinir sistemi hızlı bir "elektrik ağı", iç salgı bezleri sistemi ise daha yavaş çalışan bir "kimyasal haberleşme ağı" gibidir. İkisi birlikte vücudumuzun mükemmel bir şekilde işlemesini sağlar.
1. Vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle uyumlu çalışmasını sağlayan sisteme ____________________ sistemler denir.
2. Sinir sisteminin merkezi, ____________________ ve ____________________ organlarından oluşur.
3. Vücudumuzda iç salgı bezleri tarafından üretilen ve kan yoluyla taşınan kimyasal maddelere ____________________ denir.
4. Büyüme hormonu, ____________________ bezinden salgılanır.
5. Korku, sevinç, öfke gibi ani durumlarda vücudu harekete hazırlayan hormonu ____________________ salgılar.
1. ( ) Beyin, omurilik ve çevresel sinirler, sinir sisteminin bölümleridir.
2. ( ) İç salgı bezleri, ürettikleri hormonları özel kanallar aracılığıyla hedef organa iletir.
3. ( ) Tiroksin hormonu, metabolizma hızını düzenler.
4. ( ) Refleks hareketleri, beynin kontrolünde gerçekleşir.
5. ( Pankreas hem hormon salgılayan bir iç salgı bezi hem de sindirim enzimi salgılayan bir dış salgı bezidir.
Aşağıdaki iç salgı bezlerini salgıladıkları hormonlarla eşleştiriniz.
1. Sinir sisteminin görevlerini kısaca yazınız.
2. Hormonların genel özelliklerinden üç tanesini yazınız.
3. Refleks nedir? Bir örnek veriniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi bir iç salgı bezi değildir?
a) Hipofiz Bezi
b) Tiroit Bezi
c) Tükürük Bezi
d) Böbrek Üstü Bezi
2. Kan şekerini düzenleyen hormonları salgılayan organ aşağıdakilerden hangisidir?
a) Mide
b) Karaciğer
c) Pankreas
d) Böbrek
Cevaplar:
A. 1: Denetleyici ve Düzenleyici, 2: Beyin, Omurilik, 3: Hormon, 4: Hipofiz, 5: Böbrek Üstü Bezi
B. 1: D, 2: Y, 3: D, 4: Y, 5: D
C. 1: c, 2: d, 3: b, 4: a
D. 1: Çevreden gelen uyarıları algılamak, değerlendirmek, vücudun tepkilerini kontrol etmek., 2: Kan yoluyla taşınır, etkileri yavaş ve uzun sürelidir, belirli hedef organlara etki eder., 3: Düşünmeden, otomatik olarak verilen ani tepkilere refleks denir. Örnek: Sıcak bir cisme dokununca elin çekilmesi.
E. 1: c, 2: c
Soru 1: Bir öğrenci, sıcak bir günde dışarıda koştuğunda terlemeye başlar. Aynı zamanda kalbi daha hızlı atmaya başlar ve kan damarları genişler. Bu durum, vücudun iç sıcaklığını sabit tutmaya çalıştığını gösterir.
Bu değişiklikleri kontrol eden ve düzenleyen temel yapılar aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir?
a) İskelet ve kas sistemi
b) Sinir sistemi ve iç salgı bezleri
c) Dolaşım sistemi ve solunum sistemi
d) Sindirim sistemi ve boşaltım sistemi
Cevap: b) Sinir sistemi ve iç salgı bezleri
Çözüm: Vücudun iç dengesini (terleme, kalp atış hızı gibi) sağlamak, denetleyici ve düzenleyici sistemlerin görevidir. Bu sistemler sinir sistemi ve iç salgı bezlerinden (hormonlar) oluşur.
Soru 2: Bir kişi, karanlık bir odadan aniden aydınlık bir alana çıktığında göz bebekleri küçülür. Bu, fazla ışığın göze zarar vermesini engelleyen bir reflekstir.
Bu olayda aşağıdaki sıralamalardan hangisi doğru şekilde gerçekleşir?
a) Göz → Hormonlar → Hipofiz bezi → Göz bebeği
b) Göz → Omurilik soğanı → Beyin → Göz bebeği
c) Göz → Omurilik → Beyin → Göz bebeği
d) Göz → Beyin → Göz bebeği
Cevap: d) Göz → Beyin → Göz bebeği
Çözüm: Gözden gelen uyarı, duyu/sinir yoluyla beyne iletilir. Beyin bu bilgiyi değerlendirir ve göz bebeğinin küçülmesi için gerekli emri yine sinirler aracılığıyla ilgili kaslara gönderir. Bu bir reflekstir ve merkezi beyindir.
Soru 3: Aşağıdaki tabloda bazı hormonlar ve görevleri eşleştirilmiştir. Hangi eşleştirme yanlış verilmiştir?
a) İnsülin - Kanda şeker oranını düşürür.
b) Glukagon - Kanda şeker oranını yükseltir.
c) Büyüme hormonu - Çocuklukta büyümeyi sağlar.
d) Tiroksin - Vücudun kalsiyum dengesini düzenler.
Cevap: d) Tiroksin - Vücudun kalsiyum dengesini düzenler.
Çözüm: Tiroksin hormonunun asıl görevi, vücudun büyüme, gelişme ve metabolizma hızını kontrol etmektir. Kalsiyum dengesini düzenleyen hormon ise "parathormon"dur.
Soru 4: Bir kişi, yolda yürürken karşısına aniden bir köpek çıkar. Kişinin kalbi hızla çarpmaya başlar, solunumu hızlanır ve savaşmak ya da kaçmak için enerji sağlanır.
Bu ani tepkiyi ve vücut değişikliklerini sağlayan temel sistem ve salgılanan hormon aşağıdakilerden hangisidir?
a) Sindirim Sistemi - İnsülin
b) Sinir Sistemi - Adrenalin
c) Boşaltım Sistemi - Aldosteron
d) Dolaşım Sistemi - Büyüme Hormonu
Cevap: b) Sinir Sistemi - Adrenalin
Çözüm: Ani ve stresli durumlarda sinir sistemi, böbrek üstü bezlerini uyarır. Böbrek üstü bezleri adrenalin hormonunu salgılar. Adrenalin, kalp atışı ve solunumu hızlandırarak vücudu "savaş ya da kaç" durumuna hazırlar. Bu, sinir sistemi ve hormonların birlikte çalışmasına güzel bir örnektir.
