Orta Asya, Türklerin ilk ana yurdudur. Bu geniş bölgeye tarihte Türkistan da denir. Bu topraklarda birçok güçlü Türk devleti kurulmuş, büyük başarılara imza atmış ve dünya tarihini etkilemiştir. Şimdi bu ilk büyük devletleri tanıyalım.
Bilinen ilk Türk devletidir. Orta Asya'da kurulmuştur.
Tarihte "Türk" adını ilk kez devlet adı olarak kullanan devlettir. Bu yüzden çok önemlidir.
Göktürk Devleti'nden sonra kurulan Uygurlar, yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olarak bilinir.
Soru 1: Tarihte bilinen ilk Türk devleti olan Asya Hun Devleti'nin en parlak dönemi, hükümdarları Mete Han zamanında yaşanmıştır. Mete Han, devleti güçlü bir merkezi yönetimle yönetmiş ve "onluk sistemi" kurarak düzenli ve disiplinli bir ordu oluşturmuştur. Bu sistem, ordunun onlara, yüzlere, binlere ayrılarak daha etkili bir şekilde yönetilmesini sağlamıştır.
Mete Han'ın bu uygulamasının aşağıdaki alanlardan hangisine doğrudan katkı sağladığı söylenebilir?
a) Tarım üretiminin artmasına
b) Ticaret yollarının güvenliğine
c) Askeri başarılara ve fetihlere
d) Yazılı hukuk kurallarının oluşturulmasına
Cevap: c) Askeri başarılara ve fetihlere
Çözüm: Mete Han'ın kurduğu onluk sistem, ordunun yapısını ve savaş stratejisini doğrudan geliştirmiştir. Bu disiplinli ve etkili ordu yapısı, Asya Hun Devleti'nin askeri alanda büyük başarılar elde etmesinin ve geniş topraklara yayılmasının temel nedenidir.
Soru 2: Göktürk Devleti, Türk adını ilk kez bir devlet adı olarak kullanmalarıyla ünlüdür. Ayrıca, bu devlet döneminde dikilen Orhun Kitabeleri (Göktürk Kitabeleri) büyük bir öneme sahiptir. Bu kitabeler, Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
Orhun Kitabeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a) Türklerin ilk yazılı eserleri ve Türkçenin ilk yazılı kaynaklarıdır.
b) Söylev (nutuk) türünde yazılmıştır ve halka öğütler vermektedir.
c) Uygur alfabesi kullanılarak yazılmıştır.
d) Devletin nasıl yönetilmesi gerektiği ve geçmişin hataları anlatılır.
Cevap: c) Uygur alfabesi kullanılarak yazılmıştır.
Çözüm: Orhun Kitabeleri, Göktürkler döneminde dikilmiştir ve Göktürk (Köktürk) alfabesi ile yazılmıştır. Uygur alfabesi ise, daha sonra kurulan Uygur Devleti tarafından kullanılmıştır. Bu nedenle bu seçenek yanlıştır.
Soru 3: Uygur Devleti, diğer Türk devletlerinden farklı olarak daha çok yerleşik yaşama geçmiştir. Bu geçişle birlikte tarım, ticaret ve sanatta önemli gelişmeler yaşanmış, şehirler ve su kanalları inşa edilmiştir. Ayrıca, Maniheizm dinini benimsemeleri de onların sanat ve mimari anlayışını derinden etkilemiştir.
Uygurların yerleşik yaşama geçmeleri aşağıdaki alanlardan hangisinde bir değişikliğe neden olmamıştır?
a) Savaşçılık özellikleri
b) Mimari eserler
c) Tarım faaliyetleri
d) Ticari hayat
Cevap: a) Savaşçılık özellikleri
Çözüm: Yerleşik yaşam, mimaride (tapınak, saray), tarımda (kanallar) ve ticarette (şehirlerin pazar yerleri) doğrudan gelişmeler sağlamıştır. Ancak Uygurlar, yerleşik yaşama geçtikten
