# 🏛️ Islahat Fermanı Nedir? Tanzimat'tan Farkı
Osmanlı İmparatorluğu'nun 19. yüzyıldaki modernleşme çabaları, tarih sahnesinde birbirini tamamlayan iki önemli belgeyle şekillendi: Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı. Bu yazıda, özellikle Islahat Fermanı'nı mercek altına alacak ve onu öncülü Tanzimat'tan ayıran temel farklılıkları inceleyeceğiz.
📜 Islahat Fermanı: "Reformlar Bildirgesi"
Islahat Fermanı, 18 Şubat 1856'da Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilen ve Osmanlı tebaası içindeki gayrimüslimlere geniş haklar tanıyan bir reform paketidir. Fermanın ilanında, Kırım Savaşı sonrasında toplanan Paris Kongresi öncesinde, Batılı devletlere Osmanlı'nın "modern ve eşitlikçi" bir devlet olduğunu kanıtlama çabası etkili olmuştur.
🎯 Temel Amaçları ve Maddeleri
- 🕊️ Din ve İnanç Özgürlüğü: Gayrimüslimlerin inançlarını serbestçe yaşayabilmesi, kilise ve okul inşa edebilmesi.
- ⚖️ Hukuki Eşitlik: Mahkemelerde Müslüman ve gayrimüslim tanıklığının eşit sayılması, karma mahkemelerin kurulması.
- 🏛️ İdari Haklar: Gayrimüslimlerin de devlet memuru olabilmesi, askeri okullara kabul edilmesi.
- 📝 Vergi Adaleti: Cizye vergisinin (gayrimüslimlerden alınan baş vergisi) adil toplanması ve askerlik bedeli karşılığında kaldırılması.
- 🌍 Yabancılara Mülk Edinme Hakkı: Yabancı uyrukluların Osmanlı topraklarında mülk sahibi olabilmesi.
🔄 Tanzimat Fermanı ile Temel Farklar
İki ferman da "reform" amacı taşısa da, arka plan, odak noktası ve uluslararası bağlam açısından belirgin farklılıklar gösterir.
⏳ Zaman ve Bağlam Farkı
- Tanzimat Fermanı (1839): Daha çok iç dinamiklerle (merkezi otoriteyi güçlendirme, asayişi sağlama) ve Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa isyanının yarattığı bunalım sonucu ilan edildi.
- Islahat Fermanı (1856): Temel itici gücü dış baskılar ve uluslararası diplomasidir. Kırım Savaşı'nda Osmanlı'nın yanında yer alan İngiltere ve Fransa'nın, azınlık hakları konusundaki talepleri doğrultusunda şekillendi.
🎭 Odaklanılan Kesim Farkı
- Tanzimat: Tüm Osmanlı tebaasının can, mal, namus güvenliği ve kanun önünde eşitliği gibi genel ilkeleri vurgular. Daha çok "vatandaşlık" temelinde bir eşitlik anlayışı getirmeye çalışır.
- Islahat: Doğrudan ve açıkça gayrimüslimlerin haklarını genişletmeye odaklanır. Din özgürlüğü, ibadet serbestiyeti ve hukuki ayrıcalıklar konusunda çok daha somut ve radikal adımlar atar.
🌐 Uluslararası Yükümlülük
- Tanzimat bir iç beyanname niteliğindeyken, Islahat Fermanı uluslararası bir antlaşmanın (1856 Paris Antlaşması) parçası haline getirilmiştir. Bu, ferman hükümlerinin artık Batılı devletlerin garantisi ve denetimi altına girdiği anlamına geliyordu ve Osmanlı'nın iç işlerine yabancı müdahalesinin önünü açtı.
💎 Sonuç ve Tarihsel Önemi
Islahat Fermanı, Osmanlı toplumunda eşitliği sağlama yolunda atılmış cesur bir adım olarak görülebilir. Ancak, dış baskılarla hazırlanmış olması, Müslüman halk arasında hoşnutsuzluğa yol açtı. Gayrimüslimler ise bu hakları "padişahtan bir lütuf" olarak değil, "Batı'nın bir kazancı" olarak gördüler. Bu durum, milliyetçi ayaklanmaları ve ayrılıkçı hareketleri durdurmak yerine, zamanla güçlendirdi.
Özetle; Tanzimat bir "yeniden düzenleme" ve genel prensipler bildirgesiyken, Islahat onun eksik kalan, özellikle gayrimüslim hakları kısmını tamamlayan ve bunu uluslararası taahhüt altına sokan daha spesifik ve diplomatik bir belgedir. İkisi birlikte, Osmanlı modernleşmesinin ve "Çöküş" dönemindeki çelişkili reform çabalarının en önemli kilometre taşlarını oluşturur.
