Kıyas, bilinen iki şey arasındaki benzerlikten yola çıkarak, bilinmeyeni anlamaya çalışma yöntemidir. Hukuktan felsefeye, günlük hayattan bilime kadar pek çok alanda karşımıza çıkar. Temelde, bir şeyi başka bir şeye benzeterek, o şey hakkında fikir edinmeyi amaçlar.
Kıyasın geçerli ve doğru sonuçlar vermesi için bazı kurallara uyulması gerekir:
Bu dört unsurun eksiksiz ve doğru bir şekilde belirlenmesi, kıyasın sağlamlığını ve geçerliliğini doğrudan etkiler.
Bu kıyas türünde, fer'i'deki illet, asıl'daki illetten daha kuvvetlidir. Yani, fer'i'nin hükmü, asıl'dan daha öncelikli olarak taşıması beklenir.
Örnek: Anne babaya "öf" bile dememek gerekirken, onlara vurmak kesinlikle yasaktır.
Asıl ve fer'i'deki illetin eşit derecede olduğu kıyas türüdür. Her iki durum arasındaki benzerlik kuvvetlidir ve hükmün uygulanması adildir.
Örnek: Uyuşturucu satmak yasaksa, aynı şekilde uyuşturucu kullanmak da yasaktır.
Fer'i'deki illetin, asıl'daki illetten daha zayıf olduğu kıyas türüdür. Bu tür kıyaslar daha dikkatli yapılmalıdır, çünkü benzerlik daha azdır.
Örnek: Sigara içmek mekruhsa, nargile içmek de mekruhtur (sigaraya göre daha az zararlı olduğu düşünülerek).
Genel bir kuraldan istisnai bir duruma geçişi ifade eder. Bu kıyas türü, genellikle bir kuralın bazı özel koşullar altında geçerli olmadığını gösterir.
Örnek: Normalde yalan söylemek kötü bir davranıştır, ancak birinin hayatını kurtarmak için yalan söylemek caiz olabilir.
Kıyas, düşünce sistematiğimizin önemli bir parçasıdır. Doğru kullanıldığında, karmaşık sorunlara çözüm bulmamıza ve bilinmeyeni anlamamıza yardımcı olur.
