Haritalar: Yeryüzünün Küçültülmüş Modeli
Haritalar, yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün kuşbakışı görünüşünün belli bir ölçek dahilinde düzleme aktarılmış halidir. Kısacası, haritalar bulunduğumuz mekanın aynası gibidir; bize Dünya'yı küçültülmüş ve basitleştirilmiş bir şekilde sunar.
Harita Çeşitleri
Haritalar genel olarak iki ana gruba ayrılır:
- Fiziki Haritalar: Yeryüzü şekillerini (dağ, ova, plato, vadi vb.) gösteren haritalardır. Genellikle renklendirme yöntemi kullanılır; yeşil alçak yerleri, kahverengi ise yüksek yerleri temsil eder.
- Beşeri ve Ekonomik Haritalar: İnsan faaliyetlerini gösteren haritalardır. Bu grupta;
- Siyasi Haritalar: Ülke, il, ilçe sınırlarını gösterir.
- Nüfus Haritaları: Nüfusun dağılışını gösterir.
- Ekonomi Haritaları: Tarım, sanayi, madencilik gibi ekonomik faaliyetlerin dağılışını gösterir.
Bir Haritada Olmazsa Olmaz Unsurlar
Bir haritanın doğru okunabilmesi için aşağıdaki unsurlar mutlaka bulunmalıdır:
- Başlık: Haritanın neyi gösterdiğini belirtir.
- Ölçek: Harita üzerindeki küçültme oranıdır. Haritanın gerçek dünyadaki boyutuna oranını verir. İki çeşittir:
- Kesir Ölçek: Kesirli sayıyla ifade edilir (Örn: 1 / 500.000). Payda büyüdükçe, haritanın gösterdiği alan artar ama ayrıntı azalır.
- Çizgi (Grafik) Ölçek: Çizgi üzerinde bölmelendirilmiş şekilde gösterilir. Harita fotokopiyle büyütülüp küçültüldüğünde bile doğru sonuç verir.
- Yön Oku (Kuzey İşareti): Haritanın yönünü belirler. Genellikle haritanın sağ üst köşesine konur.
- Lejant (Harita Anahtarı): Haritada kullanılan renklerin ve sembollerin ne anlama geldiğini açıklayan bölümdür.
- Koordinat Sistemi: Enlem ve boylamlar, bir yerin Dünya üzerindeki tam konumunu bulmamızı sağlar.
Ölçek Hesaplamaları
Haritalarda en sık yapılan hesaplamalar ölçekle ilgilidir. Formülümüz şudur:
Gerçek Uzunluk = Harita Uzunluğu x Ölçek Paydası
Örnek: 1/200.000 ölçekli bir haritada iki şehir arası 5 cm olarak ölçülmüştür. Gerçek uzaklık kaç km'dir?
Çözüm: Gerçek Uzunluk = 5 cm x 200.000 = 1.000.000 cm. Kilometreye çevirirken 100.000'e böleriz: 1.000.000 cm / 100.000 = 10 km.
Harita Çizimindeki Zorluk: Projeksiyon Yöntemleri
Küre şeklindeki Dünya'yı düz bir kağıda aktarmak mükemmel bir şekilde mümkün değildir. Bu aktarım sırasında alan, şekil veya uzunluk bozulmaları mutlaka olur. Bu bozulmaları en aza indirmek için kullanılan matematiksel yöntemlere projeksiyon (izdüşüm) denir.
Haritalar, coğrafyanın en temel araçlarından biridir. Onları doğru okuyabilmek, dünyamızı daha iyi anlamamızı sağlar.
