🎓 7. sınıf fen bilimleri 1. dönem 2. yazılı 1. senaryo test 1 - Ders Notu
📝 Bu ders notu, 7. sınıf fen bilimleri 1. dönem 2. yazılı sınavında karşılaşabileceğin "Sindirim Sistemi", "Kütle ve Ağırlık İlişkisi" ile "İş, Enerji ve Güç" konularını sade ve anlaşılır bir şekilde özetler. Başarılar dileriz!
🧠 Sindirim Sistemi
Vücudumuzun besinleri alıp kullanabileceği hale getirmesi sürecine sindirim denir. Bu sistem, besinlerin parçalanmasını ve emilimini sağlar.
- Sindirim: Büyük ve karmaşık besin maddelerinin, hücrelerimizin kullanabileceği kadar küçük parçalara ayrılmasıdır.
- Fiziksel (Mekanik) Sindirim: Besinlerin çiğneme, kas hareketleri gibi yollarla fiziksel olarak küçük parçalara ayrılmasıdır. Kimyasal yapısı değişmez. (Örn: Dişlerle besinleri öğütmek, midenin kasılıp gevşemesi)
- Kimyasal Sindirim: Enzimler yardımıyla besinlerin kimyasal yapısının değiştirilerek daha küçük yapı birimlerine ayrılmasıdır. (Örn: Proteinlerin aminoasitlere dönüşmesi)
- Emilim: Sindirilmiş besin maddelerinin ince bağırsaktan kana geçerek vücuda dağılmasıdır.
💡 İpucu: Fiziksel sindirim, kimyasal sindirimi kolaylaştırır çünkü besinlerin yüzey alanını artırır.
🍎 Sindirim Sisteminin Organları ve Görevleri
- Ağız: Fiziksel (çiğneme) ve kimyasal (tükürükteki enzimlerle karbonhidrat sindirimi başlar) sindirim başlar.
- Yutak: Besinleri yemek borusuna iletir, sindirim olmaz.
- Yemek Borusu: Besinleri mideye taşır, sindirim olmaz.
- Mide: Fiziksel (kasılıp gevşeme) ve kimyasal (mide öz suyu ile protein sindirimi başlar) sindirim gerçekleşir.
- İnce Bağırsak: Kimyasal sindirimin tamamlandığı ve emilimin büyük oranda gerçekleştiği yerdir. Karbonhidrat, yağ ve protein sindirimi burada tamamlanır.
- Kalın Bağırsak: Su, mineral ve vitaminlerin emilimi gerçekleşir. Sindirim atıkları depolanır.
- Anüs: Sindirilmeyen atık maddelerin dışarı atıldığı yerdir.
⚠️ Dikkat: Karaciğer ve Pankreas, sindirim sistemine yardımcı organlardır. Karaciğer safra üretir, pankreas ise sindirim enzimleri salgılar ama besinlerin doğrudan temas ettiği sindirim organları değildirler.
⚖️ Kütle ve Ağırlık İlişkisi
Günlük hayatta sıklıkla karıştırılan kütle ve ağırlık kavramları, aslında birbirinden farklı iki fiziksel büyüklüktür.
- Kütle ($m$): Bir cismin değişmeyen madde miktarıdır. Evrenin neresine gidersen git, cismin kütlesi değişmez. Eşit kollu terazi ile ölçülür. Birimi kilogram (kg) veya gram (g)'dır.
- Ağırlık ($G$): Bir cisme etki eden yer çekimi kuvvetidir. Yer çekimi kuvveti değiştikçe ağırlık da değişir (örneğin Ay'da daha az, Dünya'da daha fazla). Dinamometre ile ölçülür. Birimi Newton (N)'dur.
- Yer Çekimi İvmesi ($g$): Yer çekimi kuvvetinin büyüklüğünü ifade eden bir değerdir. Dünya'da yaklaşık $9.8 \text{ m/s}^2$ veya yaklaşık $10 \text{ N/kg}$ olarak kabul edilir.
- Formül: Ağırlık, kütle ve yer çekimi ivmesinin çarpımı ile bulunur: $G = m \cdot g$.
💡 İpucu: Bir astronotun kütlesi hem Dünya'da hem de uzayda aynıdır, ancak ağırlığı Dünya'da varken uzayda (yer çekimsiz ortamda) yoktur.
💪 İş, Enerji ve Güç
Fizikte iş, enerji ve güç, birbiriyle ilişkili temel kavramlardır ve günlük hayatımızda birçok olayı açıklarlar.
✨ İş (Work)
Fiziksel anlamda iş yapılabilmesi için bir cisme kuvvet uygulanmalı ve cisim, kuvvet doğrultusunda yer değiştirmelidir.
- Tanım: Bir cisme uygulanan kuvvetin, cismi kendi doğrultusunda hareket ettirmesi durumudur.
- Birimi: Joule (J).
- Formül: Yapılan iş ($W$), uygulanan kuvvet ($F$) ile kuvvet doğrultusunda alınan yolun ($x$) çarpımına eşittir: $W = F \cdot x$.
- Örnek: Bir çantayı yerden kaldırıp masaya koymak iş yapmaktır. Ancak çantayı sabit hızla yatayda taşımak fiziksel anlamda iş değildir, çünkü kuvvet (yukarı doğru) ile yol (yatay) aynı doğrultuda değildir.
⚠️ Dikkat: Duvarı itmek gibi durumlarda kuvvet uygulansa da duvar hareket etmediği için fiziksel anlamda iş yapılmaz.
⚡ Enerji (Energy)
Enerji, iş yapabilme yeteneğidir. İş yapan her şey enerji harcar veya enerjiye dönüşür.
- Birimi: Joule (J).
- Potansiyel Enerji: Bir cismin konumu veya durumu nedeniyle sahip olduğu enerjidir. Yükseklik ve kütleye bağlıdır. (Örn: Yüksekteki bir taşın enerjisi, gerilmiş bir yayın enerjisi).
- Kinetik Enerji: Bir cismin hareketinden dolayı sahip olduğu enerjidir. Hız ve kütleye bağlıdır. (Örn: Koşan bir insanın enerjisi, hareket eden bir arabanın enerjisi).
- Enerji Dönüşümü: Enerji bir türden başka bir türe dönüşebilir, yok olmaz veya yoktan var olmaz (Enerjinin Korunumu Yasası). (Örn: Barajdaki suyun potansiyel enerjisi, akarken kinetik enerjiye, türbinleri döndürerek elektrik enerjisine dönüşür.)
💡 İpucu: Bir cisim yerden ne kadar yüksekteyse potansiyel enerjisi o kadar fazladır. Ne kadar hızlı hareket ediyorsa kinetik enerjisi o kadar fazladır.
🚀 Güç (Power)
Güç, birim zamanda yapılan iş miktarıdır. Ne kadar hızlı iş yapıldığını gösterir.
- Tanım: Birim zamanda yapılan işe güç denir.
- Birimi: Watt (W).
- Formül: Güç ($P$), yapılan işin ($W$) işin yapıldığı süreye ($t$) oranına eşittir: $P = \frac{W}{t}$.
- Örnek: İki öğrenci aynı ağırlıktaki koliyi aynı yüksekliğe çıkarıyor. Daha kısa sürede çıkaran öğrencinin gücü daha fazladır.
⚠️ Dikkat: Aynı işi yapmak, her zaman aynı gücü harcamak anlamına gelmez. İşin ne kadar sürede yapıldığı gücü belirler.
