🎓 Tarih ve Zaman konu anlatımı 9. sınıf Test 1 - Ders Notu
Bu ders notu, 9. sınıf "Tarih ve Zaman" ünitesinin ilk testinde karşılaşabileceğin temel kavramları, tarih biliminin özelliklerini ve zamanın ölçülmesinde kullanılan takvimleri sade bir dille özetlemektedir.
📌 Tarih Nedir ve Neden Önemlidir?
Tarih, geçmişte yaşamış insan topluluklarının faaliyetlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini ve yarattıkları eserleri yer ve zaman belirterek, neden-sonuç ilişkisi içinde, belgelere dayanarak inceleyen bir bilim dalıdır. Geçmişi anlamak, bugünü yorumlamak ve geleceğe yön vermek için tarihe ihtiyaç duyarız.
- Geçmişi Anlama: İnsanlığın nereden gelip nereye gittiğini anlamamızı sağlar.
- Kimlik Bilinci: Toplumların kendi kültürlerini, değerlerini ve kimliklerini korumalarına yardımcı olur.
- Tecrübe Aktarımı: Geçmişteki hatalardan ders çıkararak benzer durumları tekrarlamaktan kaçınmamızı sağlar.
💡 İpucu: Tarih sadece olayları anlatmaz, aynı zamanda bu olayların nedenlerini ve sonuçlarını da araştırır. Bu, onu bir hikaye anlatıcılığından ayırır.
📌 Tarih Biliminin Özellikleri
Tarih, diğer bilim dalları gibi kendine özgü yöntem ve özelliklere sahiptir. Bu özellikler, tarihi diğer anlatılardan ayırır ve ona bilimsel bir nitelik kazandırır.
- Yer ve Zaman: Her tarihi olay belirli bir yerde ve zamanda meydana gelmiştir. Bu iki unsur, olayın somutluğunu sağlar.
- Belgelere Dayalı Olma: Tarih, olayları kanıtlayabilmek için yazılı, sözlü, görsel veya arkeolojik belgelere ihtiyaç duyar. Belgesiz tarih olmaz!
- Neden-Sonuç İlişkisi: Olaylar zincirleme bir şekilde birbirini etkiler. Bir olayın nedeni, kendisinden önceki başka bir olayın sonucu olabilir.
- Nesnellik (Objektiflik) İlkesi: Tarihçi, olayları kendi duygu, düşünce ve ön yargılarından arındırarak, olduğu gibi aktarmaya çalışır. Ancak geçmişi olduğu gibi canlandırmak zordur.
- Tekrar Edilemezlik: Tarihi olaylar, yaşandıkları koşullar ve zaman dilimi itibarıyla bir kez yaşanır ve aynı şekilde tekrar etmezler. Bu yüzden deney ve gözlem yapılamaz.
⚠️ Dikkat: Tarih biliminin en önemli özelliklerinden biri "nesnellik" çabasıdır. Ancak bir tarihçinin tamamen nesnel olması çok zor olduğu için, farklı tarihçilerin aynı olaya farklı yorumlar getirebildiğini unutma.
📌 Tarihe Yardımcı Bilimler
Tarih, geçmişi daha iyi anlayabilmek ve belgeleri yorumlayabilmek için birçok bilim dalından destek alır. Bu bilimler, tarihi olayların farklı yönlerini aydınlatır.
- Arkeoloji: Kazı bilimidir. Toprak ve su altındaki eski yerleşim yerlerini, eserleri ortaya çıkarır.
- Paleografya: Eski yazı bilimidir. Eski el yazmalarını, kitabeleri okur ve yorumlar.
- Nümizmatik: Eski para (sikke) bilimidir. Paralar üzerindeki yazıtlar, resimler ve metaller hakkında bilgi verir.
- Epigrafi: Kitabeler bilimidir. Taş, mermer gibi sert cisimler üzerine yazılmış yazıları inceler.
- Heraldik: Arma bilimidir. Devletlerin, ailelerin armalarını, mühürlerini inceler.
- Kronoloji: Zaman bilimidir. Olayların meydana geliş sıralarını ve tarihlerini düzenler.
- Coğrafya: Yer bilimidir. Tarihi olayların geçtiği yerlerin fiziki ve beşeri özelliklerini inceler.
- Antropoloji: İnsan bilimidir. İnsan ırklarını, kültürlerini, geçmişten günümüze değişimlerini inceler.
- Filoloji: Dil bilimidir. Dillerin yapısını, gelişimini ve akrabalıklarını inceler.
💡 İpucu: Hangi yardımcı bilimin neyi incelediğini bilmek, sorularda karşına çıkacak eşleştirmeler için çok önemlidir. Örneğin, bir kazıdan çıkan eserler için Arkeoloji, eski bir paranın üzerindeki yazı için Nümizmatik ve Paleografya gerekir.
📌 Zaman ve Takvimler
İnsanlar, zamanı düzenlemek, olayları sıralamak ve geleceği planlamak için takvimler kullanmışlardır. Takvimler, genellikle Ay'ın veya Güneş'in hareketlerine göre oluşturulmuştur.
- Ay Yılı Esaslı Takvimler: Ay'ın Dünya etrafındaki dönüşünü esas alır. Bir yıl yaklaşık 354 gündür. Hicri Takvim bu türdendir.
- Güneş Yılı Esaslı Takvimler: Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüşünü esas alır. Bir yıl yaklaşık 365 gün 6 saattir. Miladi Takvim bu türdendir.
Zaman Kavramı ve Ölçüsü:
- Çağ: Tarihi olayların başlangıç ve bitiş noktalarıyla ayrılan büyük zaman dilimleridir. Örneğin, İlk Çağ, Orta Çağ.
- Yüzyıl (Asır): 100 yıllık zaman dilimidir. Örneğin, 15. yüzyıl.
- Milat: Tarihin başlangıcı olarak kabul edilen olay veya tarihtir. Genellikle Hz. İsa'nın doğumu (0 yılı) Milat olarak kabul edilir ve bu tarihten önceki olaylar "M.Ö." (Milattan Önce), sonraki olaylar "M.S." (Milattan Sonra) olarak belirtilir.
Türklerin Kullandığı Takvimler:
- 12 Hayvanlı Türk Takvimi: Türklerin kullandığı en eski takvimdir. Güneş yılı esaslıdır ve her yıla bir hayvan adı verilmiştir (fare, sığır, kaplan vb.).
- Hicri Takvim: Ay yılı esaslıdır. Hz. Muhammed'in hicretini (622) başlangıç kabul eder. İslam dünyasında dini günlerin belirlenmesinde kullanılır.
- Celali Takvim: Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde Ömer Hayyam başkanlığındaki bir heyet tarafından hazırlanmıştır. Güneş yılı esaslıdır ve mali işlerde kullanılmıştır.
- Rumi Takvim: Osmanlı Devleti döneminde mali işlerde kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Güneş yılı esaslıdır ve başlangıcı Hicret'tir ancak Miladi takvime göre düzenlenmiştir.
- Miladi Takvim: Günümüzde Türkiye'nin de dahil olduğu birçok ülke tarafından kullanılan Güneş yılı esaslı takvimdir. Başlangıcı Hz. İsa'nın doğumu (0 yılı) kabul edilir. Türkiye'de 1 Ocak 1926'dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır.
⚠️ Dikkat: Takvimlerin hangi esaslara (Ay yılı/Güneş yılı) göre hazırlandığı ve başlangıç noktaları önemlidir. Ayrıca, Türklerin tarih boyunca farklı takvimler kullanması, farklı kültürlerle etkileşimlerinin bir göstergesidir.
