Soru:
"Kapitülasyonlar, başlangıçta tek taraflı bir imtiyaz iken, zamanla tek taraflı bir yükümlülük haline gelmiştir." Bu dönüşüm nasıl gerçekleşmiştir? Açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu soru, kapitülasyonların hukuki ve siyasi statüsündeki değişimi anlamamızı istiyor. Anahtar kelimeler "tek taraflı imtiyaz" ve "tek taraflı yükümlülük"tür.
- ➡️ Başlangıç (Tek Taraflı İmtiyaz): İlk dönemlerde kapitülasyonlar, güçlü Osmanlı Devleti tarafından zayıf gördüğü devletlere lütuf olarak veriliyordu. Padişahın iradesiyle verildiği için, padişahın iradesiyle tek taraflı olarak geri alınabilirdi. Bu, Osmanlı'nın mutlak üstünlüğünün bir göstergesiydi.
- ➡️ Dönüşüm Süreci: Zamanla Osmanlı Devleti zayıflarken, Avrupa devletleri (özellikle sanayi devrimi sonrası) güçlendi. 1740'ta I. Mahmut döneminde Fransa'ya süreklilik kazandırılan kapitülasyonlar, artık geri alınamaz bir ayrıcalık haline geldi. Diğer devletler de "en ziyade müsaadeye mazhar millet" statüsüyle bu haklardan yararlandı.
- ➡️ Sonuç (Tek Taraflı Yükümlülük): 19. yüzyıla gelindiğinde, Osmanlı Devleti bu anlaşmaları kaldırmak istese bile, artık Avrupa devletlerinin diplomatik ve askeri baskısı ile karşılaşıyordu. Kapitülasyonlar, Osmanlı'nın kendi topraklarında egemenlik hakkını kısıtlayan, ekonomisini çökerten ve kaldırmakta özgür olmadığı bir yükümlülük halini aldı.
✅ Sonuç: Güç dengesinin Osmanlı aleyhine değişmesiyle birlikte, başlangıçta Osmanlı'nın inisiyatifinde olan ve stratejik bir araç olan kapitülasyonlar, zamanla devletin elini kolunu bağlayan ve kaldıramadığı bir yük haline gelmiştir.
