Soru:
Kapitülasyonların, Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyıldaki ıslahat hareketlerini (Tanzimat, Islahat Fermanı) nasıl engellediğini, ekonomik bir örnekle açıklayınız.
Çözüm:
🔧 Bu soru, kapitülasyonların iç reformlarla olan çelişkisini ortaya koymaktadır.
- ➡️ İlk Adım - Islahatların Amacı: 19. yüzyıldaki Tanzimat ve Islahat Fermanı gibi reformların temel hedeflerinden biri, devleti modernleştirmek ve ekonomik olarak güçlendirmekti. Bu kapsamda yerli sanayiyi canlandırmak ve devletin gelirlerini artırmak için yeni fabrikalar kurulması, gümrük politikalarının gözden geçirilmesi planlanıyordu.
- ➡️ İkinci Adım - Kapitülasyon Engeli: Ancak kapitülasyonlar, yabancı tüccarların sadece %3-5 gibi sembolik gümrük vergisi ödemesini şart koşuyordu. Osmanlı Devleti, yerli sanayiyi korumak için ithal mallara yüksek gümrük vergisi (%10-15 gibi) koyamazdı. Çünkü bu, kapitülasyon anlaşmalarına aykırı olurdu ve büyük Avrupa devletlerinin müdahalesine yol açardı.
- ➡️ Üçüncü Adım - Somut Örnek: Örneğin, Osmanlı bir pamuklu dokuma fabrikası kurduğunda, bu fabrikanın ürettiği kumaşlar, kapitülasyonlar sayesinde çok düşük vergiyle ülkeye giren ve dolayısıyla daha ucuza satılan İngiliz kumaşlarıyla rekabet edemiyordu. Bu da yerli yatırımların ve ıslahatların başarısız olmasına neden oluyordu.
✅ Sonuç: Kapitülasyonlar, Osmanlı'nın kendi ekonomisini koruyucu tedbirler almasını engelleyerek, 19. yüzyıl ıslahat hareketlerinin başarısını doğrudan baltalamıştır.
