Soru:
Aşağıdaki altı çizili birleşik sözcüklerden hangisi kuruluş yolu bakımından diğerlerinden farklıdır?
- A) Bu iş için büyük bir ayakkabıcı açmış.
- B) Çocuğun elinden hanımeli düşmüyordu.
- C) Gecekondu semtlerinde yaşam zordu.
- D) Biçerdöver tarlada çalışıyordu.
Çözüm:
💡 Birleşik sözcükler farklı yollarla oluşur: anlam kayması, ses değişimi, bir sözcüğün anlamını yitirmesi veya her iki sözcüğün anlamını yitirmesi (isim tamlaması/sıfat tamlaması kalıplaşması).
- ➡️ A seçeneği: "ayakkabıcı" → "Ayak" ve "kapı" sözcüklerinin birleşimiyle "ayakkabı" oluşmuş, ardından "-cı" yapım eki eklenmiştir. Ancak burada "ayakkabı" artık kendi başına bir anlam ifade eden basit bir sözcük gibi kullanılmış ve sonradan türetilmiştir. Bu nedenle bu, birleşik sözcükten türeme sayılır ve diğerlerinden farklıdır.
- ➡️ B seçeneği: "hanımeli" → Bir isim tamlaması ("hanımın eli") kalıplaşarak oluşmuştur. Tamlamadaki sözcükler anlamlarını büyük ölçüde korur.
- ➡️ C seçeneği: "gecekondu" → Bir eylem grubu ("gece kondur-") kalıplaşarak oluşmuştur. Anlam kayması vardır.
- ➡️ D seçeneği: "biçerdöver" → İki eylem ("biçer" ve "döver") bir araya gelerek yeni bir anlam (bir makine) oluşturmuştur.
✅ B, C ve D seçenekleri doğrudan tamlama veya fiil grubu kalıplaşmasıyken, A seçeneğindeki "ayakkabıcı" önce birleşik bir isim oluşturmuş, sonra bu isimden türemiştir. Kuruluş yolu farklıdır. Cevap: A
