Soru:
"Gözcüler tepeye doğru hızla ilerliyordu." cümlesindeki altı çizili sözcüğün yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (\( \sqrt{} \) işareti kökü, + işareti ekleri göstermektedir.)
- A) \( \sqrt{ Göz } \) (Basit)
- B) \( \sqrt{ Göz } \) + -cü (Türemiş)
- C) \( \sqrt{ Gözcü } \) + -ler (Türemiş)
- D) \( \sqrt{ Göz } \) + -cü + -ler (Türemiş)
Çözüm:
💡 Bir sözcüğün yapısını belirlerken, önce kökü, sonra sırayla gelen ekleri ve bu eklerin türlerini (yapım/çekim) dikkate alırız.
- ➡️ İlk adım, sözcüğü en küçük parçalarına ayırmak: Göz-cü-ler
- ➡️ Sözcüğün kökü "göz" ismidir. (\( \sqrt{ Göz } \))
- ➡️ Köke gelen "-cü" eki, "gözcü" (izleyen, nöbet tutan kişi) anlamında yeni bir isim türettiği için bir isimden isim yapım ekidir.
- ➡️ Türemiş olan "gözcü" sözcüğüne gelen "-ler" eki ise çoğul eki olduğu için bir çekim ekidir.
- ➡️ Yapısal olarak bir sözcük; kök halindeyse basit, yapım eki almışsa türemiş, en az iki kökün birleşmesiyle oluşmuşsa birleşik yapılıdır. Bu sözcükte bir yapım eki ("-cü") olduğu için sözcük türemiş yapılıdır. Çekim ekleri yapıyı etkilemez.
✅ Sözcüğün yapısı "türemiş"tir. Kök "göz", ona gelen "-cü" yapım eki, sonra gelen "-ler" ise çekim ekidir. Bu durumu en iyi gösteren seçenek, sözcüğün türemiş yapıda olduğunu vurgulayan B seçeneğidir. D seçeneği ise ekleri doğru verse de, yapıyı belirtirken çekim eki olan "-ler"i de dahil etmek yanıltıcı olabilir; esas belirleyici olan yapım ekidir.
