Soru:
Bir tarih araştırmacısı, 16. yüzyıla ait bir Osmanlı vakayinamesinde (kronik) şu ifadeyi okur: "Sultan Süleyman'ın ordusu, Mohaç Ovası'nda 200.000 Macar askerini yok etti." Araştırmacı, bu bilginin güvenilirliğini nasıl değerlendirmelidir? İç tenkit yöntemini kullanarak hangi soruları sormalıdır?
Çözüm:
💡 Bu bilgiyi iç tenkit (bilgi eleştirisi) yoluyla analiz etmek için aşağıdaki adımlar izlenir:
- ➡️ Yazarın Tarafsızlığını ve Amacını Sorgula: Vakayinameyi yazan kişi bir saray tarihçisi mi? Amacı padişahı yüceltmek ve zaferi abartılı bir şekilde anlatmak olabilir mi?
- ➡️ Bilginin İç Tutarlılığını Kontrol Et: 16. yüzyıl teknolojisi ve Macaristan'ın nüfusu göz önüne alındığında, 200.000 askerlik bir ordunun sahada bulunması mümkün müdür? Bu sayı gerçekçi mi?
- ➡️ Bilginin Kaynağını Araştır: Yazar bu bilgiyi nereden almıştır? Olayı bizzat gözlemlemiş midir, yoksa başka bir kaynaktan mı aktarmıştır?
- ➡️ Dönemin Şartlarını ve Üslubunu Değerlendir: O dönemde tarih yazımında sayısal verilerin sembolik veya abartılı kullanımı yaygın mıydı? "200.000" ifadesi "çok büyük bir ordu" anlamında mı kullanılmış olabilir?
✅ Sonuç: İç tenkit, bu bilginin muhtemelen zaferin büyüklüğünü vurgulamak amacıyla abartıldığını ve gerçekçi olmadığını gösterecektir. Güvenilir bir sonuca ulaşmak için dönemin diğer yerli ve yabancı kaynaklarıyla karşılaştırma yapmak (dış tenkit) gerekir.
