Soru:
Bir araştırmacı, I. Dünya Savaşı'nda Çanakkale Cephesi'nde yaşanmış belirli bir muharebeyle ilgili elinde şu bilgiler var: (1) Muharebeye katılan bir askerin günlüğü, (2) Muharebeden 50 yıl sonra, askerin torunuyla yapılan ve askerin anlattıklarına dayanan bir sözlü tarih kaydı, (3) Aynı muharebeyi anlatan bir İngiliz subayının resmi raporu. Araştırmacı, 5T yöntemindeki Tenkit (Eleştiri) aşamasında bu kaynakları nasıl değerlendirmelidir? Her biri için iç ve dış tenkit açısından düşüncelerini yazınız.
Çözüm:
Tenkit aşaması, kaynakların güvenilirliğini ve değerini sorguladığımız kritik aşamadır. 🔎
- ➡️ (1) Askerin Günlüğü:
- Dış Tenkit: Kağıt, mürekkep, yazım tarzı incelenerek orijinal olup olmadığı, gerçekten o döneme ait mi diye kontrol edilir.
- İç Tenkit: Askerin kişisel duyguları, önyargıları, olayı algılayışı ve günlüğü yazma amacı (kendisi mi, başkası mı okuyacak?) sorgulanır. Birinci elden çok değerli bir kaynak olsa da subjektif olma ihtimali yüksektir.
- ➡️ (2) Sözlü Tarih Kaydı:
- Dış Tenkit: Kaydın ne zaman, nerede, kimin tarafından yapıldığı araştırılır.
- İç Tenkit: Bu kaynak ikinci eldir. Torun, dedesinden duyduklarını aktarmaktadır. Aktarım sırasında hafıza hataları, eklemeler veya çıkarmalar olmuş olabilir. Bilginin güvenilirliği daha düşüktür.
- ➡️ (3) İngiliz Subayının Raporu:
- Dış Tenkit: Raporun orijinalliği, arşivdeki yeri, tarihi kontrol edilir.
- İç Tenkit: Raporda resmi bir dil kullanılmış olabilir. Subay, kendi tarafının başarısını abartıp, yenilgilerini küçümseyebilir veya üstlerine "doğru" görünecek şekilde bilgileri manipüle etmiş olabilir. Tarafgir olma ihtimali yüksektir.
✅ Sonuç: Araştırmacı, bu üç kaynağı karşılaştırarak (çapraz kontrol) ortak noktaları ve farklılıkları bularak olayın gerçekte nasıl olduğuna dair daha güvenilir bir sonuca ulaşmaya çalışmalıdır.
